Mehmed Ölmez Endezyar/ Mamostayê ziwanî
Verê zî çend rey mi vatbî, girsîya erdlerzî girsîyêka logarîtmîk a yanî lîneer nîya. No yeno a mane ke girsîya erdlerzan de mabênê 6.0 û 7.0 î de tena 1 çin o. 7.0 tam 10 qatê 6.0î yo û enerjîyo ke vejîyeno meydan zî tam 32 qatê ê bînî yo
Girsîya erdlerzan çend goreyê enerjîyo ke vejîyeno meydan bibo zî eslê xo de o enerjî zî girêdayeyê dergîya xeta fayî yo. Fayî, lewhayê rîyê dinya ke yewbînan resenê, mabênê înan de xetê zinarî yê.
Wexto ke nê zinarî êdî nêeşkîyê qeweto ke înan ser o yo, bikirêşê û bişikîyê, rîyê nê cabedilayîşî ra erdlerzî qewmîyenê.
Yanê wextê erdlerzêkî de dergîya ê fayê xetî çend derg biba girsîya erdlerzan zî hende girs bena û hende hesar dano cuya ma. Heta nika erdlerzo tewr girso ke qeyd bîyo, Şîlî de serra 1960î de qewmîyayo û girsîya ci zî 9.5 bîya. Nê erdlerzî de nêzdîya 1600 km xetêka fayî şikîyaye û erdlerz nêzdîya 10 deqayî ramit.
Erdlerzo teorîk û 10.0î ra girsêr gelo mumkun o?
Seke mi sere de zî reyna vatbî; girsîya erdlerzî logarîtmîk berz bena û demêkî ra pey seba ke girsîya erdlerzî biba berze, hewce keno ke dergîya xeta fayî dormeyê dinya ra bivîra. Û xetêka winasêne dinya de çin a û no zî destur nêdano ke erdlerzo ke girsîya xo 10.0 ra berzêr bibo, biqewmîyo.
La no zî tena seba dinyaya ewroyên a. Çunke sey ma gandaran dinya bi xo zî bi lewhayanê xo evolusyon (tr.evrîm) ra vîyarena. La nika lîmîtê girsîya erdlerzî 10 o.
Tewr peynî de hewce keno ke ez nê çîyî zî vaja;
Girsîya erdlerzan çend 8.0î ra bivîyara zî 8.0î ra dima leqayîşê erdî nêbedilêno. Yanî leqayîşê erdî, 8.0î de reseno lîmîtê xo yê maximumî. Yanî erdlerzê 8 û 9.5î de zî ma eynî hîs kenê.