Murat Bayram

12ê Adare de tayê xebatkarê Gazete Duvarî sey heme roja karî, şîyî odaya xeberan, kompîterê xo akerdî û ewnînay rojeve ra . Tayê zî xeberanê xo ser o xebitîyayênê.

Dima ra fehm kerdî ke xebera tewr germe mîyanê ofîsê înan de a bî ke keyepelê înan ameyo padîyayîş.

Wayîrê şirketî, Vedat Zencirî bi kilmîye vatbi seba ke Google algorîtmaya xo bedilna, trafîkê wendişê înan kêmî bîyo û bi no qayde qezencê înan bîyo kêmî , mecbûr mendê ke keyepel padê . Keyepelo ke yew aşme de qasê 20 mîlyonan ameyêne wendiş, 9 serran ra dima amebi padîyayîş.

Gazete Duvar zî tede 10 keyepelê ke xo sey medyaya xosere danê naskerdiş, bedilyayîşê algorîtmaya Google, bi yew mektuba akerde protesto kerd.

No wextêko derg o ke Botan International raporanê xo de vano ke Googleya Tirkîya Kurdkî sey "ziwano ke nêno naskerdiş" name kena. Heqê reklamanê medyaya Tirkî dana la yê Kurdkî qet nêdana.

Wexto ke ma seba Botan Timesî waştişê weşanayîşê reklaman kerd, eynî cewab ma rê zî ame dayene. Yanî Google vana ke, şıma ne eşkenê reklarnanê Kurdkî bidê nê zî eşkenê biweşanê.

Googleyî senî reklamî kerdî kêmî?

Eger ma zaf kilm behs bikerê Google medyaya girde ya Tirkî kerde girdêr û ya qije kerde qijêr. Wexto ke yew kes Google ser ra xeberan bigêro, medyaya girde ya Tirkîya yeno mojnayîş. Medyaya girde zî se ra 90 ra zêdeyêr destê hukmatî de ya xora.

Bi no qayde Google tenya yew bedilnayîşê maddî nêkerd. Medyaya hukmat-heskerdoxe arde vernî, bi naye zî mudaxeleyêko sîyasî kerd.

Êdî demo ke wendoxî Google de bi ziwanê Tirkî "haber" (xeber) binusê Google do medyayanê girdan bimojno. Medyayê herêmî û xoserî do nêkewê çiman ver.

Medyaya Kurdkî senîn rewşe de ya?

Goreyê datayê resmîyan, Tirkîya de 1.866 rojnameyî û 2.182 kovarî yenê weşanayene. Nînan ra fem beno ke ne rojnameyêka rojane ya Kurdkî ne zî kovarêka xeberan esta. 477 Televîzyonan ra tenya televîzyona dewlete TRT Kurdî de bultenê xeberanê Kurdkî estê. Tenya radyoya ke sewîyeya "neteweyî" de weşan kena TRT Kurdî Radyo ya. A zî ya dewlete ya.

25 mîlyon Kurdan rê 5 keyepelê rojane ke Kurdkî weşan kenê estê. Di hebê înan rêxistinî û wayîrdezge yê, rojnameya "Welat"î yê: Ajansa Welat û Xwebûn.

Di  hebê înan şexsî yê: Zazakî News û Dîyarname. Yew hebê înan yê şirketî yo la yê sîyaset û rêxistinî nîyo: Botan Times.

Tenya ofîsê keyepelêkê Kurdkî yê bêrêxistin, Botan Timesî, seba krîza ekonomîke aşma vîyarte studyoya xo girewte. Û çar aşmî yo ke edîtorê xeberanê ey çin o.

Na çarçewa de Kurdkî-nê-naskerdena Googleyî senî tesîr kerdo?

200.000 wendoxanê Botan Timesî ra 250 kesî bibênê abone, do studyoya xo nêgirewtêne. 500 kesî bibênê abone, do bikarîyayêne meaşê edîtorê xo zî bido. La nika nêzdîyê 120 kesî abone yê. Şirket hetê tîcarî ra her aşme deyndare beno.

Eger Googleyî Kurdkî nas bikerdêne, keyepel do bieşkayêne xo biresno yew hûmarêka girdêr yê wendoxan. Naye do raye akerdêne ke hûmara aboneyan bibo zêde.

Eger destûra reklaman biameyêne dayene, medyaya Kurdkî do bieşkayêne reklamnan ra zî qezenc bikero.

Notêk girîng ke teber meseleyê Google esto. Kurdan ra zêdeyê 100.000 şirketî estê ke vergî danê Tirkîya. 23.000 şirketî Dîyarbekir de estê. Hende ke wina yo zî, hûmara reklamanê ê şirketan medyaya Kurdkî de sifir a. İstisnayêk zî çin o. Ê %100ê reklamanê xo danê keyepelanê Tirkî! Eger %10ê ê reklaman bidê malperanê Kurdkî, sewîyeya medyaya Kurdkî do yew aşme de bibo 10 qatê rewşa xo ya nika!

Çimeyê nuşteyî: Botan Times

Nuşte kurmancî ra açarîyayo Zazakî