Begoyo Kehan
''Qijike nimaji rew hîşyar bena û şina kişta goli.''
Hîkayeya qijik û teyranê tawûs ra wîna yew vate reyde destpê keno fîlmê ma. Fîlmê Klama Dayîka Min fîlmê dergmetrajê ewilîn yê Erol Mîntaş'î yo û sera 2014 de ameyo kaş kerdiş. Alî û maya ci Nîgar mecbureyi ra welatê xo ra koç kerdo û ameyî Îstanbul de ciwîyenî. Keyeyo ke tede manenî de zî reheteyi nêveynenî û riyê kentsel donuşumî ra o keye ra zî wenenî, şinê sewbina yew keye. Maya Alî Nîgari, ino keye de dahîna teng bena û wazena ke ageyra dewa xo. Her nimaji, kelmelê xo ancena pêser û kena ke şêra. Labelê Alî nêverdeno. Hêdî hêdî Nîgar de nêweşeyi zi vejîyena.
Heto bîn waştaya Alî Zeynep, pizenêweş manena. Alî beyntarê inê wirdî teşqeleyan de gelek zehmetî anceno û nêzano se bikero.
Fîlm ina hîkaye sero berz beno û yeno temaşekaranê xo ver.
Ziwanê Fîlmî
Erol Mîntaş, fîlmê xo yê dergmetrejo ewilîn de sînemaya kurdî ya klasîkî ra cîya yew ziwan şuxulnayo û hîkayeya xo ajîte nêkerda. Ziwanêko ajîtatîf nêşuxulnayo. Temaşekarî zî zanê ke, xisusîyetanê tewr pîlan yê sînemaya kurdî ya klasîkî ra yewî zî, ziwano ajîtatîf o. Çîyo ke ino fîlm de tewr ewilî bala mi anti, ino bi. Çimkî ez sînemaya kurdî de ziwano ajîtatîf goştaritişî ra eciz bîbîya. Hîkayeyê dramatîkî sînema de tene pê ziwano ajîtatîf nînê şuxulnayiş. Yanî kê mecbur nîyê her hîkayeya dramî de eyni ziwan bişuxilnî. Mavajî Roberto Benîgnî fîlmê xo yê namdar, La vîta è bella de yew dram, pê ziwanê komedî ano ekranan. Erol Mîntaş zî ino fîlm de yew hîkayeya dramî de ziwano fesîh, xoser û rastîvîn(gerçekçî) şuxulneno.
Sînemaya kurdî sero hûkmê tayê qodan est o. Hema hema pêro fîlmê sînemaya kurdî hîrê qodan sero awan bena. Fîlmanê sînemaya kurdî de ino qodan ra ge ge yew, ge ge di û ge ge zî heme hîrê pîya ca gênî. Inê qodê wîna yî: Koç, sînor û merg.Ino fîlm de inê qodan ra koç û merg eşkera ameyî şuxulnayiş.
Alî û Nîgar bikeyfî dewa xo ra nêwenenî û nînê Tarlabaşi. Tayê çîyê polîtîkî qewmîyenî û mecbur benî ke biwenî şêrî. Fîlm de ma inê çîyan nêveynenî. Malimêk sereyê fîlm de yew mektebê dewlete de wendekaran rê hîkayeya qijike û yê teyranê tawûsî vano. A game yew toros ancîyena fekê mektebê û malim gêna şina. Sere 1992, ware Bazîd(Dogubeyazit) o. Tîya de ma qodê mergî veynenî. Merg beno sebebê koçî.
Fîlm de eşkera nîyo labelê kê fehm kenî ke ina serebûti sebebê wenayişê Alî û Nîgar bîya. Hewna ino malimo ke toros wenîyeno çîyê Alî û Nîgar keno, eşkera nêbeno fîlm de. Labelê îhtîmalo gird, pî yan zî birayê Alî yo.
Ino sehne ra ma şinê sera 2013î Îstanbulî. Nîgar dest te tayê fitrafê est î. Ê fitrafan ra ewnîyena û înan ra yewî sero tikêna vîş vindena. Xorîn xorîn tira ewnîyena û fitrafî vilnena. Ino fitrafî de merdimo zimbêlin est o. Beno ke temaşekarî ino mêrdim nêşinasnî. Çimkî dewomê fîlmî de zî derheqê ino kesî de çîyêk nêvajîyeno. Labelê orteyê fîlmî de ma veynenê ke Alî kompîtur de skype rede mêrdimêk de açarnayişê kitaba xo sero qal keno. Nameyê ay mêrdimî Haydar o. Badê ino mêrdim Alî ra vano kompîturi bidi dayî û ez ya de qal bikera. Kompîturi de Nîgar reyde qal keno. Nîgar ey ra vana ti edî nînê tîya, heme kes ageyrayo. O vano ney, ma nişnê ageyrî. Îşte merdimo ke sereyê fîlm de Nîgar fitrafê ey vilnaynî, ino merdim o. Haydar o. Haydar senî fîlm de lajê Nîgar o, raştekî de zî lajê Nîgar(Zûbeyde Ronahî) o û nameyê ci yê rastikên Fehîm Işik o. Wendoxê îhtîmalo gird Fehîm Işik şinasnenî labelê hewna ez tîya de behsê ci bikera. O lajê Zûbeyde Ronahî yo, rojnamegerî keno û semedê sebebanê sîyasî ra nika Awrupa de ciwîyeno.
Fîlm de wîna yew nûanso weş est o û beno ke çimanê temaşekaranî ra biperro. Riyê ino ra mi waşt ez tîya behsê ino nûansî bikera.
Herikîyayiş, Mûzîk û Kaybazeyi
Fîlm, wayirê herikîyayişê sivik û nerm o. Kê tede eciz nêbenî. Ca bi ca sey şîîrêk herikîyeno. Mûzîkê ci zî herikîyayiş û ziwanê fîlmî reyde seyyewbinî bîyo. Şuxulnayişê mûzîkî, tayê û sade yo. Labelê pêro mûzîkê ci weş î. Ino hetî ra zî fîlm serkewte yo. Mûzîk û herikîyayişê fîlmî, yewbinan tewşenî.
Ez tayê zî behsê kaybazan bikera. Sînemaya kurdî de kaybazê extîyarî, zafanê kaybazê amator î û kaybazeya înan serkewte nêbena. Labelê ino fîlm de Zûbeyde Ronahî(Nîgar) zaf performansêko serkewte ardo meydan. Hema hema tû sehne de kemaneya ci mi nêdî. A zî amator a û ino fîlm, fîlmê ya tewr ewilîn û tewr peyen bi. Zûbeyde Ronahî, sera 2018 de dînaya xo bedilnayi. Ronahî fîlmî dima roportajêkî de semedê fîlmî ra wîna vana, ''Semedo ke vengê fîlmî û nameyê kurdan dahîna berz bibo ez şîya noter û mi peynameyê xo işik bedilna û kerd ronahî. ''
Kaybaza binê ke ez wazena behsê ci bikera Nesrîn Cavadzade(Zeynep) ya. Ez zaf rewna ra ke heyranê ina kaybaz a. Kaybazeya ya zaf begom kena. Riyê ya, tam goreyê fîlmanê sînemaya kurdî yo. Yanî tayê rîyê, goreyê tayê fîlman î. Mavajî Gûlşîfte Ferahanî, kaybaza sînemaya îranî ya. Riyê ya, şabonê ya tam goreyê sînemaya îranî yê. Nesrîn Cavadzade zî wîna yew kaybaz a. Ino fîlm de zî gelek serkewte kay kerdo.
Fîlm de çîyêko mi begom nêkerd, sehneyo ke Alî û Nîgar behsê burç kenî bi. Nîgar yew rojname gêna û şina Alî ra vana mi rê behsê burcan bikeri. Ma kurdan mîyani de key behsê burcan beno? Hela hela cinîka extîyar burcan ra çi bizana? Eke ino sehne hîç nêbînê dahîna weş bînê. Ino sehne, tehmê fekê mi tikê tirş kerd.
Fîlm de mefhumê koçî xeylêk serkewte û dramatîk yeno çiman ver. Nîgar ewilî wenena yena Tarlabaşi û badê zî Tarlabaşi ra zî wenena, şina yewna keye. Ino keyeyo newe de nefesê ya nîno. Vejîyena paja, vera ya de bînayê xişnî berz bîyê. Keye sey yew qulike veynena û vana ez tîya de fetesîyena. Ma gedeyê dewan ina rewşi rê xam nîyê. Ez xo ra zana. Ge ge dayî dewe ra şina Dîyarbekir û yew di roj manena. Semedê yew nêweşî yan zî tazîye. Eke di rojî ya Dîyarbekir de biqedîyê edî kendîlan qerefnena. Vazdayişî reyde ageyrena yena dewi. Wexto ke ameyî keye, kena ke dîsanê keyî mîç bikera. Ande bajarî ra behcîyena. Mayê ma zafînê wîna yê. Semedê ino ra rewşa Nîgari ma rê xam nîya û ma ya weş fehm kenî. Peyberan de mendiş, goreyê cinîyanê dewi nîyo. Fîlm de deqqaya 35. de wexto ke Nîgar kelmelê xo pêser kena Alî engelê ya beno. Ageyrena tira vana, ez wazena şêra dewa xo de bimira, qayil nîya tîya de bimira. Derdê Nîgari, dewe de ciwîyayiş zî nîyo. Dewe de merdiş o. Dewe de merg zî ya dest bikewo, ya rê bes o. Bêtimê fîlm de ina tengeya Nîgari xeylêk weş tasvîr beno. Seke kê a tengeyi ancenî.
Rexneyêko Giring: Hîkayeya Qijik û yê Teyranê Tawûs
Fîlm de çîyo ke ez wazena esil behsê ci bikera û nameyê xo dayo inê nuşteyî, hîkayeya ke sere, orte û peynîya fîlm de hetê hîrê kesan ra yena vatiş a. Hîkayeya qijike û teyranê tawûs ya. Ez bi mehnaya pêroyî de behsê îna hîkaye bikera tîya de ke wa şima bizanê ez vana çi.
Qijike rojêk şina goli û awka goli ra xo veynena. Xo qet begom nêkena. A game kinarê binê yê goli de teyranê tawûsî veynena, rindeya înan zaf weş ba ya şina. Wazena ya zî sey înan biba. Înan dima kewena. Pirto ke înan ra rişayo pêser kena û govdeyê xo ra disnena. Edî a zî xo sey teyra tawusî veynena. Şina kewena mîyanê înan. Ê ya ferq nêkenî. Rojêk teyranê tawusî beyntarê xo de henekan kenî û huyenî. A game ferq kenî ke vengêko nebaş kewto vengê înan mîyan. Qijiki ferk kenî.
Ina qijike, qijikanê bînan ra xo berz veynena. Aqil û fikirê ya teyranê tawûs de yo. Labelê teyranê tawûsî zî ya xo ra cêr de veynenî. Ya begom nêkenî.
Ina hîkaye, fîlm de hîrê ca de qisim qisim û hetê kesanê cîyayan ra yena vatiş. Mi tîya de hîkaye pêser kerdi û şima rê nuşti.
Fîlm de tewr çîyo ke bala mi anti, ina hîkaye bîyê. Fîlm, ina hîkaye de ziwano alegorîk reyde rexneyêko xorîn û pîl kerdo. Hîkaye de qijika ke qijikanê bînan begom nêkena û wazena biba teyra tawûsî, yew portreyê kesêkê kurd a. Ma kurdan mîyan de wîna kesî zaf î. Kurdeya xo, ziwanê xo, senînîya xo begom nêkenî û sewbina nasnameyan dima kewenî. Kurdê ke sey înan têwnêgeyrenî, xo ra cêr veynenî. Xo sey sewbina kesan têbestenî û sey înan têwgeyrenî. (Seke qijike, pirtê tawûsan pêser kena û xo ra disnena.) Wazenî ke esil xo re biqerefîyê û bibê sewbina kes. Labelê rojêk ê kesan mîyan de vengê înan vejîyeno û ê kesî fehm kenî ke vengêko nebaş kewto înan mîyan û ino vengo nebaş xo mîyani de nêwazenî. (Seke teyranê tawûs, vengê qijiki ra ya ferq kenî.) Tîya de vengê qijikî ziwanê kurdî yo.
Fîlm, ina hîkaye reyde seraser yew portreyê kesî/a kurd ano çiman ver û bi hawayêko alegorîk ino/ina kes rexne keno. Ino rexne zaf biquwwet, biaqil û serkewte bîyo. Sînema de wîna mesajan, rexneyan veynayiş tim weş ba mi şino. Xisûsen eke fîlm, fîlmê sînemaya kurdî yo, dahîna weş ba mi şino. Riyê ino ra fîlm de çîyêko tewr zaf mi begom kerd, ina hîkaye bîyê.
Peyen
Fîlmê Kilama Dayîka Min, sînemaya kurdî de nika ra wayirê cayêko giring o. Dejê yew komeli tene yew ziwanê reyde gerek nêrî vatiş. Sînemaya kurdî, muhtacê sewbina tewir ziwanan a. Fîlmê Erol Mîntaş'î rîyê ino ra sînemaya kurdî de cayêko cîya de vindeno.
Fîlm nika keyepelê Mubî de esto. Şima şinê weyra de pê cêrnuşteyî tirkî temaşe bikerî. Bimanê weşî de.
Çimeyê Nuşteyî: https://koyohewtin.blogspot.com/2022/