Mehmed Olmez
1. DESTPÊK
Ziwanêkî de cumleyî sey organîzmayan yewbînan ra girêdaye yê. Her cumle fonksîyonêk ana ca û rolêk gêna xo ser. Kirmanckî de zî hîyerarşîya cumleyan bi hawayêko balkêş xo nîşan dana. Nê nuşteyî de ma do derheqê hîyerarşîya cumleyan û têkilîya înan de yew analîz bikê.
2. CUMLE Û TEWIRÊ AYE
2.1. Cumleya Basîte
Yew kerdox, yew kar û têkilîya înan ra virazîyena.
"Keyneke wanena."
"Welat şono kar."
"Awe serdina."
2.2. Cumleya Komplekse
Di yan zî zêdeyêr cumleyan ra virazîyena û bi bestoxan girêdîyena.
"O wazeno ke ez biwana."
"Mi waşt ke ez şêrî la ez nêşîya."
"Rayîrî gêrîyayê çunke vewre varaya."
3. KATEGORÎYÊ CUMLEYAN
3.1. Cumleya Sereke
Cumleyêka ke xo bi xo manaya xo temam kena û wayîrê mesajêkê tamî ya.
"Ma do meşte şêrê dewa xo."
"Keyneke kitabanê xo wanena."
"Dewe de asmên zaf weş aseno."
3.2. Cumleya Girêdayîşî
Cumleya sereke rê manayêka zêdeye dana û aye temam kena.
· "Ez wazena ke ti bêrî."
- Cumleya sereke: "Ez wazena"
- Cumleya girêdayîşî: "ti bêrî"
· "Wexto ke ti ameyî, ez keyfweş bîya."
- Cumleya sereke: "ez keyfweş bîya"
- Cumleya girêdayîye: "Wexto ke ti ameyî"
3.3. Cumleya Şertî
Cumleya ke tede şertêk est o.
"Eke şilî bibo ez nêşona teber."
"Eger ti bêrî ma şinê sînema."
"Ti ke biwana ti do biba wayîrê karî."
3.4. Cumleya Sebebî
Sebebê yew çîyî îzeh kena.
"Ez nêameya kar çunke ez nêweş bîya."
"Ma nêşîyî dewe seba ke rayîr girewte bî."
"Ez wazena ke ez biba doktore coka ez zaf wanena."
4. BESTOXÎ
4.1. Bestoxê Girêdayîşî
ke: "Ez wazena ke ti bêrî."
û: "Ti û ez ma şinê sûke."
la/labelê: "Ez ameya la o nêame."
hem... hem...: "Hem ti zanî hem ez zana."
4.2. Bestoxê Şertî
eke: "Eke ti bêrî, ma şinê keyeyê înan."
eger: "Eger vewre bivara, rayîrî gêrîyenê."
wexto ke: "Wexto ke ti ameyî, ma şinê."
4.3. Bestoxê Sebebî
çunke: "Ez nêşona çunke ez nêweş a."
qando ke: "Ez teber ra nêmanena qando ke şilî vareno,."
seba ke: "Seba ke ez biba wayîrê karî, ez wanena."
coka:"Ey nêwaşt bêro coka ez zî nêameya."
5. TÊKİLÎYA KOMPLEKSE
5.1. Cumleyî Yewbînan ra Senî Girêdîyenê
Nimûne 1:
"Ez ke şîya sûke, mi birayê xo dî labelê ey ez nêdîya çunke o zaf meşxûl bi."
Cumleya girêdayîşî: "Ez ke şîya sûke"
Cumleya sereke: "mi birayê xo dî"
Cumleya têkilîye: "ey ez nêdîya"
Cumleya sebebî: "o zaf meşxûl bi"
Nimûne 2:
"Eke ti bêrî keyeyê ma, ma do pîya şamî biwerê û dima ma eşkenê şêrê teber labelê ganî ti verê şamî bêrî keye."
Cumleya şertî: "Eke ti bêrî keyeyê ma"
Cumleya sereke 1: "ma do pîya şamî biwerê"
Cumleya sereke 2: "ma eşkenê şêrê teber"
Cumleya şertî 2: "ganî ti verê şamî bêrî keye"
6. ROLÊ ZEMÎRANÊ TÊKİLÎYE
6.1. Zemîrê Kesî
ez, ti, o/a, ma, şima, ê
"Ez şîya, o ame, ma pîya qisey kerd."
6.2. Zemîrê Îşaretî
no/na/nê, o/a/ê
"No kitab weş o, a qeleme zî rinda."
6.3. Zemîrê Têkilîye
ke
"Merdimo ke ti vana, ez ey nas nêkena."
8. PEYNÎ
Kirmanckî de hîyerarşîya cumleyan zaf dewlemend a. Her tewir fikir, hîs û serebût eşkeno bi nê sîstemî îfade bibo. Cumleyî yewbînan temam kenê û pîya manaya pêroyîye virazenê. Na xebate de ma nê sîstemî ser o vindertî û analîz kerd.
