Azad Zaza
Serra 1986î de, dewleta Iraqî ke bînê kontrolê dîktator Seddam Huseyînî de bî, şerê xo yê bi Îranî reyde, hêzêko pîl şawit Başûrê Kurdistanî ser. Armanco ke sey plananê resmîyan yeno îfade kerdene, kurdê "xiyanetkarî" terbîye kerdene bi, la sewbîna, armanco raşt, qirkerdişê şarê kurdî bi. Kampaynaya ke bi nameyê "Enfal" dîya ci, bi hedefgirewtişê camêrdanê kurdan ê 13 serrî ra hetanî 70 serrî dest pêkerd. Eskerê iraqî merdimê ke tepiştêne, înan ra persêne: "Ti kurd î?" û "Çend serre yî?" eke Kurd bî ca de kiştêne.
Armanc kişîyayîşê heme camêrdanê Kurdan ê 13 serrî ra hetanî 70 serrî bi. Seba ke wa no armanc bêro ca, heme rayîr û kerdiş meşrû bî: bombekerdiş, talankerdişê dewan û bajaran, qetlîamê komkî, xebitnayîşê çekê kîmyayî û wina dewam kerdêne.
Nê qirkerdişê Enfalî tena a roje dest pênêkerd. Îşaretê qetlkerdişê Kurdan hema serra 1983î de, demê tepişîyayîş û kişîyayîşê heme camêrdanê Barzanîyan de bewlî bibî. Baasîyan eştibî herêma Barzanî ser, qijî ra pîlî 8000 camêrdê Barzanîyan tepiştibî û berdbî çolê başûrê Iraqî û pêro bi gane qetl kerdbî. Cinîyê înan Musul û Hewlêr de bi mecbûrî îqamet kerdbî. No bi tena desptêk bi.
Operasyonê Enfalî
Hêrişê Enfalî ke serra 1986î de destpêkerd, pêro bi program û plan ame hedrekerdene. Tede çekê kîmyayî ra, teberî ra desteyanê ko-gerîlla yê kurdî organîzekerdiş zî ca girewtêne. Wexto ke eskerê Iraqî yew herêm tepişîyêne, verê vernî ê domanê kurd û cinîyan berdenê kampanê xususîyan. Dima, kamyonî ameyne û Kurdî qetil kerdêne.
Helebçe
Hêrişo en tuj, operasyonê kîmyayî yê Helebçe ser bi. 16ê Adare 1988î de, Iraqî bi teyrayan ser Helebçe ser o bombeya kîmyayî (gaz) eştî. Netîce de, 5000 kesî, ke înan ra zafêr cinî û domanî bî, cayê xo de merdî.
Operasyon hetê Alî Hesan el-Mecît ke ercê Kîmyayî yan zî Alîyê Kîmyayî bi, ame rayber kerdene. No kerdiş, tarixê sîyasî dinyayê modernî de yewe xetereyanê en girdîya qirkerdişî bi.
Encamê hêrişê Enfalî
Nê hêrişê kovaneyî 3 serrî dewam kerd, la hêrişê tewr pîlî serra 1988î virazîyayî. Helebçe, ê hêrişan ra yew bî. Ne tena Kurdî, Asûrî û Turkmenan zî ê hêrişan ra para xo girewte.
Enfal bi qetilkerdişê 8000 camêrdanê Barzanîyan dest pêkerd û hetanî serra 1989î 182.000 Kurdistanijî ameyî qetil kerdiş.
Netîceyê hêrişan de 182.000 Kurdistanijî ameyî kiştene, 4665 dewanê başûrê Kurdistanî ra 4000ê înan bîyî wele, bajaranê sey Qeladiza, Seydsadiqî de yew tek keye nêmend. 3000 camî, 2000 mektebî, 300 nêweşxaneyî û 27 dêrî ameyî talankerdene. Milyonêk Kurdistanijî ca û wareyanê xo caverda û kewtî çol û koyan mîyan. Elektrîk, telefon, rayîrî pêro felc bîyî, hêga û zîretî bêwayîr mendî, heywanê înan nêmendî. Wexto ke eskerê Seddamî trîbunê bendawê Dukanî akerd, bi seyan dewî, banî û mal û hêgayî binê awe de mendî.
Qetlîamo tewr pîl o ke tarîxê modernî de biyo ra yew zî, qirkerdişê Enfalî yo. Mabênê serranê 1986-1989î de, Seddamî nê hêrişê kovaneyî, binê versîyaya şerê bi Îranî kerd.
Her serre 14ê Nîsane de, Rojê Enfalî rê rêzgirewtiş beno û şarê kurdî wayîrê tarîxê xo vejîno. Her serr roja 14ê Nîsane şarê kurd û rêxistinê înan û keyeyê qurbannê Enfalî goristanê qûrbanîyan de yadkerdiş kene.