Roportaj,Veysel Yıldızhan
Mamosta Nurettîn Beltekin Unîversîteya Ataturkî yê Erzîromî de beşe Îktîsadî de perwerdeyê xo yê lîsansî temam kerd. Dima derheqê polîtîkayê ekonomî yê hikumatê ke 1980î ra dima ameyê weçînayîşî ser o masterê xo teslîmê Unîversîteya Inonu yê Melatî kerd. Doktoraya xo zî tecrubeyanê aktoranê kurdan bi sîstemê mektebe Tirkîya ser o amade kerd û na xebata ci hetê Unîversîteya Enqera qebûl bî û uca ra mezun bî. Bala ey hîna zaf sîstamanê perwerde ser o yo labelê o bi xo bitaybetî kurdkî û kurdan ser o zî bi cigêrayîşan û xebatanê xo yeno şinasnayene. Nika o Unîversîteya Artuklu ya Mêrdînî de beşe perwerdeyî de sey Doc. Dr. Xebatanê xo domneno. Ma do ewro ey reyde xebatê ke hetê oryantalîstê almanan ra zazayan ser o bîyê, nînan ser o qisey bikerê.
Veysel Yıldızhan: Mamosta heme çî ra ver seba ke to wesenayîşê ma qebûl kerd û mêmanê ma bîyê ma to rê zaf sipas kenê. Ma seba wendekaranê xo derheqê to de tayê melumatê pêroyî dayî labelê ma wazenê reyêk zî fekê to ra bieşnawê gelo kurdkî, bitaybetî zî zazakî seba to çi îfade kena?
Nurettîn Beltekin: Qijîyê mi de Çewlig de ziwan kirdkî bi, keye de, dewe de, kuçeyan de, kayan de û çarşû de merdim tena kirdkî eşnawitene. Vengê cuyê ma vengê ma bi. Her çend Heidegger vano ziwan keyeyê estbîyayişî yo la ziwan ma rê welat bi, ma o welat de ciwîyêne. O veng bî welatê ma, bî sinorê welatê ma. Badê 80an xûsûsan 90an de hedî hedî vengê ma kemîya. Çarşû ra, kuçeyan ra kemîya û bi hepsîyê keyeyan. Ma welatê xo vindî kerd. O seba mi yew dej bi. Motivasyonê min ê ziwanî zî o dej bi.
Ma zî xebatkaranê sey to sereberzê Mamosta, qelama roşnvîranê ma sey neşter, dejanê ma weş kena. Dest û qelema to qet rincan nêbo. Eke ma bêrê babeta roportajê xo ser, to nê serranê peyênan de bala xo daya xebatanê oryantalîstê almanan ke zaza û zazakî ser o lîtareturêk viraşto. Meqaleyanê xo de zî to na babete ser o bi şeklêkî hîra cigêrayîşî kerdê. Gelo sey destpêk ma bipersê goreyê to teorîya oryantalîzmê Edward Saîd ra eke merdim biewnîyo xebatanê almanan ke zaza û zazakî ser o bîyê çarçeweyêka senînî vejîyena ma vernî?
Nurettîn Beltekin: Oryantalîzm îlmê wextê kolonyalîzmî yo. Îhtîyacê zanayîşê kolonyalîzm sey îlim ameyo viraştiş. Her çend verê cu zî Ewropa de yew eleqeyê Rojhelatî bi. Xûsûsan badê vejîyayîşê îslamîyetî Ewropa de yew eleqeyê Rojhelatî bi. Ma eşkenê oryantalîzm hîrê dewre de analîz bikir; dewreyo yewin de, Ewropa waşt ke îslamîyet bişinas û cewabê înan bidê. Bieşko înan de polemîk bikiro no dewir ronasans ra heta roşbîyayîş rameno. Dewreyo dîyin, roşbiyayîş ra heta 1800an o. Ewropa giranîya xo dana zanayîşê erebkî û Quran yanî erebkî musenê û danê musayîş, banderkerdiş; ke ê bieşkê Quran tercume bikirê. Hîna zaf waşto ke zanayîşê xo hîna xorîn bikirê. Dewreyo hîrên zî 1800 ra heta ma vaje herbê dîyinê dinya dewam keno. No dewreyo hîrêyin zazayan eleqedar keno. Zanayîşê ke zazayan ser o yê miyanê nê dewereyî de terefê oryantalistan ra nusîyayê. Tîya de çiko muhîm vejîyeno werte yanî eleqeyo verên eleqeyê dewranê yewin û dîyin sey yew îlim newe ra xo virazeno. Ewropa de universiteyan de "Orientalische Studien" yan zî "Oryantal Studies" sey yew beşe virazîyenê. Çunkî no dewro peyen de dewleta neteweyî û yew zî kapitalîzm awan benê. Nê her di dinamikan ra xûsûsan kapîtalîzm ra kolonyalîzm têra bena. Helbet seba kolonyalîzm zanayîşo newe lazim o; zanayîşê Rojhelat, Afrîqa û welatanê bînan. Coka no îlim sey vînayîşê îhtîyacê kolonyalîzm awan beno. Feqet senî? Yo şeklo îlmî de yanî dewranê verênan ra cîya oryantalîzm sey yew îlim vejîyeno werti û gelek yew lîteraturo zaf pîl vejîyeno werti na xebatane inan ra. Nika tabî seke to zî va Edward Seid no îlim rexne keno, semedê ney yo çerçeweye rexneyî virazeno. O vano no zanayîş, o ke bi destê oryantalîstan yeno viraştiş, no îhtîyacê Ewropa yo. Semedê xo virazenê, semedê tarîfkerdişê Şerq yan zî Rojhelatî nêvirazenê yanî heqîqet ra zêdêr waştişê înan o. Coka dema ke ma înan wanenê ganî no çim ra ma biewnîyê tira. Feqet tîya de Edward Saîd biney FoucauItyan yew ca ra na mesela ra ewnîyeno. Benateyê zanayîş û îqtîdarî de yew eleqe peyda keno û o eleqe ra na mesele izeh keno. Feqet problemêk esta tiya de, problem çi ya? Alman wîna nîye, xebatanê oryantalîstan de Rojhelat yew cayo xirab o. Mesela aqil tede çin o, bêaqil ê. Gunehkar ê. Bêehlaq ê. Sey tûtan ê, sey qijan ê û insananê bînan ra cîya yê, mintiqayanê bînan ra ciya yê. La oryantalîste almanan de eqsê ci yo yanî mavajê wexta ke oryantalistê almanan ewnîyenê Rojhelat çimo musbet ra, eyinî ra ewniyenê û xo zereyê Ewropa de newînenê xo Rojhelat de vînenê. Coka tiya de yew çîyo zaf enteresan esto, o zî seke mi xebata xo de zî behs kerdo no mesele giredayê muhendîsîya aryanî ya. Ê yewna motîvasyon ra eleqe mojnenê Rojhelat. Yanî almanî sey oryantalîstanê ewropayijan nîyê, ê zî oryantalist ê la sey oryantalîstanê fransizan, îngîlîzan nêewnîyenê Rojhelat ra. Ê xo Asîya de vînenê, Rojhelat de vînenê û ûca ra ewnîyenê tira. Feqet reyna wexta ke ewnîyenê Rojhelat ra seba xo ewnîyenê Rojhelat ra, seba îhtîyacê xo. Xora ma o îhtîyac sey muhendîsîya aryanî name kerd.
To meqaleyêkê xo de zî xebatanê almanan sey "muhendîsîya aryanî" pênase kerdbî û nika reyna qale ameye nê termî ser. Xeyrê xo ti şene seba wendekaranê ma na babete hîna derg vajê? Gelo motîvasyono ke peye nê xebatan de yo hîna zîyade seba nîjadperestî yo?
Nurettîn Beltekin: Muhendîsîya aryanî yew îhtîyacê almanan o. 1750 ra bigir heta ta herbê dinyaya diyine no îhtîyac xo zaf dana verê çiman. Ewropa de nê tarîxan de tay bîyayîşê giranî qewmîyayê. Mavajê yew ronasans û reform û înqîlabê firansa û yew zî înqilabê sanayî yê îngîlîzan esto almanî teberê nê bîyayîşan de benê. Coka miletê bînî Ewropa de zaf aver şinê la almanî tepîya manenê. Almanî ney ra vanê ereymendişê almanan yan zî tepîyamendişê almanan. No mesele almanya de yew meseleyo pîl o. No mesele a serran de heta herbê dîyinê dinya bala almanan no mesele ser o ya ke almanî vanê gelo ma senî eşkenê ke reyna xo biresnê fransîyan û îngîlîzan. No mesele înan zaf mesxul kena. Semedo ke beynateyê înan de yew mesefayo zaf virazîyayo înan de yew halo psîkolojîk virazîyayo, yew romantîzm virazîyeno. Ê vanê senî fransiz û îngîlîz ma ra berz benê. Halbukî ma alman, ma hîna berz ê. Mîyanê Ewropa de sewîyeya ma ê bînan ra hîna berz a. Feqet înan rê semedê berzêrbîyayîş çi lazim o? Înan rê yew delîl lazim o semedo ke ê ganî xo bieşkê miletanê bînan ê Ewropa ra hîna berz bimojnê, tepîya nêmendê, herey nêmendê û mavajê fransiz û îngîliîz ra tepîya nîyê, înan rê arguman lazim ê. Nika narey xûsûsan 1800an de taye oryantalîstê almanan şinê Hîndîstan şinê Îran û Kurdîstan ra gêrenê. Xûsûsan Hîndîstan zaf bala înan anceno çunke uca de yew zengînîya ziwan, însanan vînenê. Ê vanê ke eslê însanîyetî tîya ra virazîyayo, tîya ra vila bîyo yanî. Coka fikrê cadayîşê almanan uca ra danê destpêkerdiş. Almanan rê rayîrê koçî ke Hîndîstan ra dest pêkena virazenê. No koç Hîndîstan ra dest pêkeno Îran ra bakûrê Îran ra, Qafqasya ra û Îskandînavya ra ta anê resnenê Almanya. Ney qey virazenê? Yanî vanê ma yew mileta qedim a û ma miletanê verênan ra ya. Xora qedimtî û verêntî yew argumanê berzîye yê, berzîya almanan virazenê. Coka ê se kenê? Mavajê şarê ke ziwananê verênan qisey kene, kulturê înan verên a ê Îran temsil kenê beynatê înan û xo mîyan de yew tekilî virazenê, eleqe nanê pera. Mesele kirdan yan zazayan mîyanê ziwananê bakurê Îranî de hesibnayîş no mesele yo, înan qey kurmanc û soran nêberdî mîyanê ziwananê bakurê Îranî de nêhesibnenê û zazakî û gorankî berdî uca? Seba ke zazakî û gorankî de formê verênî ziwananê Îranî estê yanî xûsûsiyetê qedîmî tede estê, ser rayîrê koçê xo de rez kerdê.Yanî eleqeyê xo û nê merdiman viraştî. Semedê çi? Semedê ke aryanî yê. Mesele qey kurdê kurmanc û soran nêberdî çunke termê "kurd" mîyanê almanan de pejoratif o. Mesela yew kitabo almanan esto nameyê ci "Kurdîstano Wehşî ra Vîyertiş". Nuştoxê kîtabî Karl May yo. O kitabê xo de kurdan sey howan, wehşîyan tarîf keno. Coka kurmanc û soran nêgirewtî mîyanê mavajê ziwananê bakurê Îranî. Feqet kird û goran girewtî, semedo ke a qedimtî tede esta. Yew zî derheqê înan de yew çiyo pejoratîf nêameyo nuştiş lîteraturê almanan de. Xorê malzemeyo ke arê dayo bi no çim wendo, analîz kerdo û semedê xo kerdo yew arguman.
Oryantalîzmo tetbîqî seba xebatanê oryantalîstanê almanan goreyê to bîyo mîladêk. Gelo nê serdemî de xebatê ke derheqê zazayan de ameyê kerdiş bi kamcîn armancanê polîtîk û zanîstî ameyê kerdiş? Derheqê nê meseleyi de ti şene ma ra çi vajê Mamosta?
Nurettîn Beltekin: Oryantalîzmo Tetbiqî 1850 ra pey Ewropa de xûsûsan almanya de zaf sereke yo. Coka pêro oryantalîstî o çerçewa de xebitîyenê. Oryantalîzmo tetbiqî de, oryantalîst yanî mavajê alîme Rojhelatî hem xebatê cigerayîşan kenê hem zî sey memurê dewlete xebitîyenê. Heta o gûrê xo goreyê memurtî îcra kenê. Mavajê dîplomat o eynî wext de cigerayîş keno, esker o eynî wext de cigerayîş keno. Mavajê Otto Blau bixo yew dîplomat o la o zî gêrayîşanê xo de notan gêno cigerayîşan keno mintiqayê kurdan de xûsûsan zazayan de. Reyna tay eskerî estê mesela Wilhelm Strecker bixo yew esker o, ordîya osmanîyan de xebitîyayo. La dima wexto ke xebatê xo kerdê zaf notî zî girewtê. Yanî hem cigerayîş kerdo, hem zî karê xo kerdo. Tayê zî cigerayîşê xo sey yo memurî kerda, mavajê Oskar Man, Albert Von Le Coq, nê mêrdimî mesela wezifeyo resmî reyde ameyê cigerayîşî kerdê. Coka wexta ke nê ameyê pê wezîfeyê ê rêxistinan ra, mesela Oskar Man terefê kralîyetê almanan ra, Prusya ra ameyo şawitiş, reya dîyine de zî terefê sazgehê asinrayîrî ameyo şawitiş. Yanî her di zî ma vajê pê wezîfeyê resmî ameyê şawitiş. Coka tebî zereyê wezîfeyî bi detay ma nêzanê, se ameyo vatiş, semedê çi ameyo şawitiş ma înan se ra se nêzanê. Feqet yew çi ma zanê, yew wextê kolonyalîzmî yo, o dîyin zî almanan de yew fîkrê romantîzmî esto û ê wazenê xo Ewropa ra hîna berz nîşan bidê, bimojnê. Oryantalîzmê tetbiqî nê di çîyan rê hîzmet keno her çend ma zaf kolonyalîstîya almanan weş nas nêkenê zî la o wext almanî zî kolonyalîst bi zaf cayan de kolonîye înan bi, badê şîyayîşê Hitlerî zî nê heme kolonî destê înan ra vejîyayî. Feqet o fikro bîn yanî romantîzm almanan ser o zaf tesîr kerdo. Nê mêrdimî cigerayîşanê xo de bi na motivasyonî zî ameyê nê zereyan ra gêrê, malumat arê dayo û ne di armancan re hîzmet kerdo.
Oryantalîstê almanan derheqê ziwanzanîya zazakî de xeylê xebatî kerde. Gelo nê xebatî seba fehmkerdişê ziwanî ma rê firsendanê senînan danê?
Nurettîn Beltekin: Belê raşt a, almanan semedê ziwanê ma gelek xebatî kerdê. Nê xebatî şima zanê bi Peter Lerchî dest pêkena û P. Lerch herbê Kirimî de kirdê ma heta Qasan ra Siwan ra tay kirdê ma esir kewenê û uca de Rusya de kampan de manenê. P. Lerch sey endamê akademîya kralîyeta Rusan beşa şarqîyatî ra sey wezîfedar şino înan ra tay arêdayîşan keno. Tebî semedo ke eslê ey alman o ma ey zî almanan ser o hesibnenê û nuşteyê ey, arêkerdişê ey semedê almanan mudeyo derg çimeyo esasî ameyo qebulkerdiş. Müller mesela xebata ey ser o zazakî ser o yew analîz keno. Müller reya verêne derheqê zazakî de vano no ziwan xûsûsiyetê verênê ziwananê Îranîyan nîşan dano. Narey meseleyê zazayan û bakure Îranî dest pekena. Xebata ey mavajê çîye ke ey vatê semedê înan arguman nîyê yanî mesele ma nêşkenê vajê ke Müllerî nê analîz kerdî dima nê analîzan ser o no mesele vato. Yanî verênîya yan zî bakurîya zazakî vata. Wîna yew çî xebata ey de çin yo. Deskrîptîf yew xebat a, zazakî tarîf kerda goreyê metnê Lerchî. Tabî nê her di zî semedê ma firsetê çi danê? Yew mavajê 1800an de kirdkî senî ameyêne qiseykerdiş metnê Lerchî de mêrdim eşkeno biney semedê etîmolojî tira îstîfade bikiro. Formê verên ê zazakîya 1800an senîn bî goreyê ê metnan mêrdim eşkeno tira îstîfade bikiro. Reyna yê Müllerî zî yew analizo ercaye yo. Fîkrê ey senî beno wa bibo yew xebata semedê ziwanê ma analîzo verên o coka ez zaf qiymet dana ci. Dima kam yeno? Oskar Man yeno, Oskar Man şima zanê yeno Sewregi, Siweregi ra yeno Xarpêt, nê cayan de arêdayîşan keno, no muhim o. Labelê verê arêdayîşî o zaf qalanê giranan keno Almanya de. Mesela zazakî tesnîf keno. Halbuki o bixo zazakî hima hol nêzano yanî. Teyna metnê Lerch û Müllerî ser o tayê melumatan bander bîyo. Wexta ke yeno Sewregi, uca Sewregi de zazakî museno. Çend hewte uca maneno biney zazakî museno. O uca de çîyo zaf balkeş vano, vano no ziwan yew şubeyê ziwanê medan o. Sewregi de arêdayîş keno. Reyna yeno Xarpêt, Çewlig de Şex Ehmed esto Şex Ehmedê Kûrî esto, Xarpêtijî vanê Şex Ehmedê Çepaxçurî, kurij o. Yew Şexê neqşîbendîyan o. Uca de ey de sohbet keno. Çend hikayeyan arê dano. Seba Oskar Manî zî xebatê ey ra muhîm arêdayîşe ey ê. Oskar Manî xebatanê xo ser o analîz nêkerdo. Yew analîzo ziwannasî nêkerdo coka reyna semedê ziwanê ma yê ê wextan tay doneyan dano ma. Dima Oskar Man mireno û seba ke xebata ey a ke ma wezîfeyê ey rind nêzanê nîmcet menda, wezîfeyê ey danê Karl Hadanko cografyanas. Karl Hadank yew gramer nuseno. Reyna o zî yew çîyo semedê zazakî mavajê tesnîf kerdîş de zî yew analizê ey çin yo. Teyna deskrîptîf yew xebat a, zazakî hetê gramatik ra tarîf keno. Ey dima reyna Albert Von Le Coq yeno. Le Coq zafane yew xebatkarê arkeolojî yo. Seferê Turfanî estê Ewropa de zaf yenê naskerdiş, mavajê materyalê verên ê muzeyî arêdanê. Seba arêdayîşî seferan kenê, Le Coq zî beşdarê ê seferan ra yewî beno. Hem mezopotamya de xebitîyeno hem zî Turfan de xebitîyeno. Gelek materyalê verênî yê mintiqa beno Ewropa, dano muzeyan. Albert Von Le Coq nê gêreyîşanê xo de Şam de yew çermugij nas keno. No çermugij ra tayê hikayeyan arê dano. O sohbetê xo û ey, qeyd keno. Reyna sey nê çend metnî eşkenê ma rê yardim bikirê. Yanî almanan seke mi va yew het ra semedê ke zazakîya o wextî doneyanê ercayeyan danê ma la hetê analîz de çi heyfo ke zaf sist ê zaf zeif ê, no heta merdim eşkeno bi çimo rexneyî înan ser ra bixebitîyo analîzê ziwanzanîya zazakî bineyna aver bero.
To xebatanê xo de xeylê nameyê oryantalîstan vatê. Ma wazenê nînan ra sey Schlegel, Friedrich Carl Andreas, Oskar Mann û Albert Von Le Coqî bipersê. Gelo nê oryantalîstî Hîndîstan, Îran û Kurdîstan de çi gêrayêne? Xebatê ke bi deste nînan ameyê kerdiş bi kamcîn motîvayon ameyê kerdiş?
Nurettîn Beltekin: Seke mi cor ra va o wext almanan de di motivasyonê giranî estê, yew kolonyalîzm o, wazenê Rojhelat nas bikirê derheqê înan de zanayîşan arê dê înan ser o hukim bikirê. Motivasyono diyin zî seke mi va muhendîsîya aryanî ya. Ê wazenê xo Ewropa ra berz bigîrê û înan rê zî arguman lazim o. Schlegel û Friedrich Carl Andreas hîna zaf Hîndîstan û Îran ser o xebitîyayê xora koçê almanan, ziwannasi û kultur ser o xebitîyayê. Mesela teorîya koçê almanan bi sayeyê nê merdiman ameya viraştiş. Oskar Man seke mi va hîna zaf bi wazife ameyo mintiqa û zafane ziwanî ser o xebitîyayo. Gorankî ser, mavajê mukrî ser, zazakî ser xebitîyayo û arêdayiş kerdê. Ey hîna zaf çerçowaya ortantalîzmê tetbiqî de sey wezîfedar gûre kerdo hem zî muhendîsîya aryanî înan de asêna. Xora badê Oskar Man, Karl Hadank xebata ey dewam keno û derheqê Karl Hadankî de yew xebata Ludwing Paulî esta, yew meqale. O vano Karl Hadank yew terefdarê Hitlerî yo yanî a muhendîsîya aryanî wextê Hitlerî de sey yew meyl vejîya, sey yew meylo polîtîk vejîyena. A zî nîşan dana ke nê merdiman rê almanan Ewropa ra berz girewtiş semedê înan yew motîvasyono zaf giran bîyo. Albert Von Le Coq o biney cîya yo. O alman nîyo eslê ey fransîyo, pîyê ey semedê meseleyê dînî remayo ameyo Almanya. Albert Von Le Coq Almanya de bîyo pîl. Motîvasyonê ey de zafane çi esto? O biney giranîya xo dayo malzemeyê muzeyî ser, materyalê muzeyî ser. Kendişê arkeolojikî de zaf kar girewto. Yanî biney mirasê arkeolojik ê Rojhelatî xûsûsen mezopotamya talan kerdo berdo Ewropa. Kiştê înan de zî tay materyalî zî semedê ziwanê ma arê dayê.
Netîceyê xebatanê xo de ti zafanê krîtîkê fikranê oryantalîstan kenê Mamosta. Gelo tecrubeyo ke nê xebatan ra keweno ma dest senî bêro fehmkerdiş? No tecrube gelo xebatanê newîyan de paradîgmayêka senîne bido ma?
Nurettîn Beltekin: Verê her çî dema ke ma metnanê oryantalîstan ke kurdolojî zî uca ra virazîyaya, metnanê kurdolojî û îlmanê cematkîyê modernî waneno ganî ma bipersê motîvasyonê nê merdiman çi yo, no senî teorîze kerdo û senî tetbîq kerdo verê cû ganî dekontraksîyon (deconstration) bikiro, eger bieşko dekontraksîyon bikiro niyetê ê mêrdimî nîyetê cigerayoxî hîna raşt fehm keno û zano ke ey qey wîna vato. Eger bieşko no dekontraksîyon virazo niyetê ey zano ke ey bi çi armanc bi çi niyet a na xebate kerda û xora amanc û nîyetê ey senî şekl dayo xebata ey, cigêrayîşe ey. Her xebate xo de ganî her wendişê xo de ganî cigêrayîşê kurdan wayirê nê stratejî bê, yew zî bi çi ontolojî ser o hereket keno, epistemolojîyê xo senî virazeno û çi metodolojî tercih keno. Mîyanê armanc û nasnameyê cigêrayoxî de bieşko yew tekilî virazo analizkerdiş hîna rehet beno, îstîfadekerdiş zî beno rehet. La na nêna a mana ke nê heme şaş ê, xelet ê, nê heme îlmî nîyê, feqet ganî ma înan baş fehm bikirê ke bieşke înan ra îstîfade bikirê. Çunke ma zanê ma kam ê, la ê ma tarîf kenê, mavajê muameleyê qijan ma de kenê yanî vanê ti qij ê, ti bêaqil ê, seke oryantalîst vano ti nêzan ê, semedo ke ti nêzan ê ez to tarîf kena ke ti bieşkê xo bişnasnê. Verê cû kurdî gere no tewir red bikirê û dekontraksîyonê înan vejo meydan. Eger yew vatişê înan, yew analîzê înan baş û ercaye esto tira îstîfade bikirê eger çin yo zî hîşyarî bidê şarê xo nêverdê no melumato şaş û kilêrin mîyanê şarê ma de vila bo. Kurdî-Zazayî xebata xo de ganî romantîk nêbê, bi akdemîk bi dîsîplîne îlmî bixebitîyê û bieşke xo rexne bikirê. No yew esaso zaf giran o seba xebatane kurdî.
Xebatanê xo de goreyê to cigêrayîşê zanîstî; zereyê sînorê nê hîrê çîyî de; done, paradigma û metodî de awan benê. Gelo goreyê to xebatê ke derheqê kurdan de bitaybetî zî zazayan de yenê kerdiş bi kamcîn paradigma û metod bêrê kerdiş? Çira?
Nurettîn Beltekin: Semedê xebatanê îlmî zanîstî hîrê çî, hîrê esasî lazim ê. Yew ganî ontolojî bibo, yew epîstemolojî û yew zî metodolojî bibo. Ontolojî objeyê cigêrayîşî ser o xebitîyeno, objeyê cigêrayîşî çi yo? Mesela goreyê almanan objeyê cigêrayîşî zaza yê, semedê muhendîsîya aryanî yew obje yê. Wexta ke ti wîna biewnîyê objeyê xo ra ti objeyê xo otir awan kenê û zanayîş yanî epîstemolojî, heme zanayîşê ke derheqê zazayan de ti virazenê reyna o ontolojî ser o ti virazenê. Reyna metodolojîyo ke ti şuxilnenê eynî ontolojî, epîstemolojî ser o ti awan kenê. Coka verê cû ganî ma ontolojîyê xo raşt awan bikirê yanî estbîyayîşê xo hol îfade bikirê zanayîşanê polîtîkan ra ma pak bikirê. Verê cû ganî ma bi yew çimo krîtîk ontolojîyê xo raşt tarîf bikirê, zazayî kam ê, çi yê û xo senî îfade kenê. No zaf muhîm o xo ra destpêkerdiş de madem ti estê ti kam ê? zazayan bi zayayan îfade bikirê û objeyê cigêrayîşê xo raşt ifade bikirê. Ey ser o ganî ti epîstemolojîyê xo virazê yanî zanayîşê xo, derheqê zanayîşê zazayan cigêrayîşan bikirê. Semedê ney çîyo ke mi va semedê nê paradigma ganî kurdî xûsûsan wayîrê yew çimo rexneyî bibê û teorîya rexneyî ra, krîtîk ra ganî zaf îstîfade bikirê ke bieşke nê analîzan virazê.
Goreyê to oryantalîstî eslê xo de zanîstê xo bine sîyê îktîdarî de awan kenê û eke merdim bi çime tenkit û krîtîk nêewnîyo nê xebatan ra nêşeno bireso rastî. Gelo sey mereqdar yan sey wendekar wexto ke merdim nê xebatan biwano vîrê xo ra çi nêvejo? Stratejîyê cigêrayoxan gelo çi bo?
Nurettîn Beltekin: Xebatê oryantalistan yew het ra zaf doneyan danê ma û semedê rexnekerdişî zî firsetan danê ma. Ganî ma xo vîr ra mekirê ke hem oryantalîzm hem zî îlmê cematkîyê modernî semedê rojawan, semedê Ewropa xebitîyenê. Îhtîyacê Ewropa vînenê. Coka ma de ganî vera nê zanayîşan yew krîtîk bibo yew paradîgmaya krîtîkî bibo. Tekilîya îktîdar û zanayîşî ganî ma xo vîr ra mekirê û her yew xebate de ganî ma na tekilî bivînê û reyna ganî ma xo vîr ra nêkirê ke benatey sîyaset û îlmî de yew tezat çin yo. Çunke ma hem nimûneyê oryantalîzmî hem îlmanê cematkîyê modernî ra zanê ke sîyaset yew şeklo îlmî de eşkeno xo newe ra virazo. Coka no tecrube de ganî ma ney bimuse û kurdî ganî a reça xo ya krîtîke dewam bikirê. Seke şima zanê verê cû ma zayayîşê xo oryantalîzm ra girewtêne, badê cû ma o, oryantalîzm krîtîk kerd, Kurdish Studies awan bi yanî xebatê kurdî awan bi. Senî? Bi rexnekerdişê oryantalîzm. Feqet tîya ra pey çi lazim o gani ma newe ra "xonasî" awan bikirê xo bi xo tarîfkerdiş yanî bi şeklo akademîk û îlmî gere kurd xo tarîf bikirê, bizanê û teorîyê xo bieşke virazê.
Veysel Yıldızhan: Seba heme cewabanê to ma zaf sipas kenê Mamosta. Ez wina hêvî keno ke keso ke nê roportajê ma biwano êdî bi çimêko cîya, xoser û kurdewar biewnîyo nê xebatan ra. Keyeyê to awan bo.
Nurettîn Beltekin; Ez zî zaf sipas kena şima no firsend da mi ke ez behsê xebatanê xo bikirî, keyeyê şima awan bo. Zazakî News rê zî serkewtiş wazena.