Zazayî tewr zêde Dêrsim (Tunceli), Çewlîg (Bingöl), Pîran (Dicle), Sêwregi (Siverek), Dîyarbekir, Xarpêt (Elazığ), Erzingan, Gimgim (Varto), Gerger, Pali û Maden de ciwîyenê. Taybetî Dêrsim, Çewlîg û Pîran de nufusê Zazayan zaf o.
Zazayî yew koma etnîkî ya ke kokê xo şono heta İranijan. Tarîx de nameyê înan "Dimlî" yan zî "Kirdkî" zî ameyo vatene. Ziwanê Zazayan, Zazakî (Kirmanckî/Dimilkî) grûba ziwananê İranî de ca gêna û pê Kurdkî (Kurmanckî) ra zaf nêzdî yewbînan ê.
Kulturê Zazayan de:
- Deyîrî û lawikî
- Sanike û estanekî
- Bawerîyê Elewîtî û Sunîtî
- Xorakê muhîmî (wek gunî, keşkek, tirşik)
- Reqsî/Govendî
- Cemat û wayîr vejîyayîşê pîlî zaf muhîm ê.
Zazayan tarîx de her tim kulturê xo, ziwanê xo û bawerîya xo pawita. La ewro zaf problemê înan estê:
- Koçkerdiş
- Ziwanê dayîke ra dûrkewtene
- Problemê ekonomîkî
- Têkilîya ke mîyanê neslan de qut bena
La reyna zî vanê ke ewro wayîrvejîyayîşê ziwanî û kulturî hîna zêde bîyo. Xususen unîversîteyan de beşê Zazakî akerîyayî û weşanxaneyî zêde bîyê. No zî ma rê hêvî dano.
Ma ke wazenê ziwanê xo bipawê û aver berê, ganî ma pîya têhet de bıxebitîyê. Her qisey, her nuşte û her gamê ke ma erzenê, ziwanê ma rê wayîr vejîyayîş o.
To ke Zazakî de qisey kerd û nuşt, no zî yew wayîr vejîyayîş o. Ez omîd kena ke ma do pîya nê ziwanê xo yê dewlemendî û rindekî bipawê û aver berê. Wa Zazakîya ma tim aver şêro û her tim bi rindekîya xo bimano.
Zazakî yew ziwano keras û dewlemend o ke tewr tay 3-4 mîlyonî qeseykerdoxî estê. La beno ke no ziwan bimiro yan zî vîndî bibo. Coka gani ma heme pîya nê ziwanî rê wayîr bıvejîyê.
Xebatê ke anî Bêrê Kerdiş
1. Mekteb û Perwerde
- Zazakî de dayîşê dersan
- Kitabanê dersî amade kerdiş
- Mamostayan perwerde kerdiş
- Kursê ziwanî akerdiş
2. Weşanxaneyî û Medya
- Rojname û kovaranê Zazakî vetiş
- Televizyon û radyoyan de weşananê Zazakî zêde kerdiş
- İnterneti ser o malzemeyanê Zazakî vila kerdiş
- Kitabanê Zazakî çap kerdiş û vila kerdiş
3. Kultur û Huner
- Festîvalanê kulturî organîze kerdiş
- Tîyatro û sînemaya Zazakî rê destek dayîş
- Muzîk û deyîranê Zazakî qeyd kerdiş û arşîv kerdiş
- Kayê gelêrî û hîkayeyî arêdayîş û nuştiş
4.Xebatê Akademîkî
- Unîversîteyan de akerdişê beşê Zazakî
- Tezê akademîkî nuştiş
- Ferhengan amade kerdiş
- Gramerê standardî ser o xebate kerdiş
5. Keyeyan de Bikarardiş
- Gedeyan reyde Zazakî qesey kerdiş
- Keyeyan de Zazakî bikarardış
- Qeseykerdışê rojane de Zazakî tercîh kerdış
Netîce
Zazakî yew mîrasê kulturî yo ke ganî ma ey bipawê û aver berê. No kar tena bi xebata pîya beno. Her kes şêno goreyê xo yew role bigêro û na xebate de piştevanîye bıkero. Eke ma pîya nê gaman bierzê, Zazakî do bimano û aver şêro.
Fatma Yılmaz
