Siyabend Aslan
Ganî her kes bieşko bi ziwanê xo yê dayîke perwerde bigîro, berhemê kulturî û hunerî biafirîno û cuya xo ya rojane de bixebitno.
Roja Ziwanê Dayîke ya Mîyanneteweyî, her serre 21ê Sibate de hetê unescoyî ra yena pîrozkerdiş. Na roje, seranserê cîhanî de seba teşwîqkerdişê zafziwanî û pawîtişê ziwananê dayîke ameya ronayene. Zafîya ziwanan sey beşêk dewlemendîya kulturî û nasnameyê komelan yena dîyayene û seba pawîtişê mîrasê kulturî wendişêk a. Na çarçewa de, UNESCO hewl dana ke balê komelê mîyanneteweyî bianco ser rewşa ziwananê ke binê xeterî de yê û muhîmîya pawîtişê înan nîşan bido.
Seranserê cîhanî de, zaf ziwanî rîyê polîtîkayanê asîmîlasyonî ra binê tehdîdî de yê. Ziwanê dayîke seba nasname û mîrasê kulturî yê merdiman muhîm o, çimkî o verên ziwan o ke merdim museno û terzê fikir û xem û dîyayîşê cîhanî yê merdiman bi nê ziwanî yeno afirnayene. Muhîmîya ziwanê dayîke îfadekerdişê xo, fehmkerdiş û têkilîye de xo nîşan dana. Winî zî, ziwan eşkeno sey pirdê mabênê neslan de bêro dîyayene û rolêko muhîm vîyarnayîşê kultur û edetanê komelî de kay keno.
Cigêrayîşê ziwanzanan destnîşan kenê ke xebitnayîşê ziwanê dayîke perwerde de tesîrêko positîf averşîyayîşê akademîk û şinasnayîşê wendekaran ser keno. Jim Cummins û Stephen Krashen, cigêrayîşanê xo de vînenê ke wexto ke domanî bi ziwanê xo yê dayîke perwerde vînenê, ê eşkenê fehmkerdişê xo yo akademîk hîna baş aver berê û eşkenê fikir û fikirê rexneyî xurt bikerê. No hal seba ney o ke domanî, musnayîşê têvernayîş û ramanê newan de, bingeyê xo yê ziwan û kulturî xebitnenê û eşkenê xo hîna rehet îfade bikerê. Cigêrayîşî nîşan danê ke domanê ke qijtî de bi ziwanê xo yê dayîke perwerde vînenê, warê musnayîşê ziwananê bînan de zî hîna serkewtî yê.
Tarîx de, ziwanê kurdkî raştê zaf zext û astengîyanê sîyasî û komelkî-kulturî ameyo. Nê zextan xebitnayîşê ziwanê kurdkî cayanê umûmî û xususî de sînordar kerdo û averşîyayîşê ey vindarnayo. Bi taybetî, qedexeyê ser xebitnayîşê kurdkî perwerde de, musnayîş û dayîşê nê ziwanî zehmet kerdo. Warê medya û weşanî de zî, astengîyê ser kurdkî balê ancenê. Dezgehê medyayî yê ke bi kurdkî weşane kenê, zaf rey raştê astengîyanê qanûnî yenê û azadîya înan a weşanî yena sînordarkerdiş. No hal tesîrêko negatîf averşîyayîşê kulturî û edebî yê ziwanê kurdkî ser keno û beno sebebê kêmîya berhem û çalakîyanê bi kurdkî.
Seba kêmkerdişê zextanê ser ziwanê kurdkî û piştgirîya averşîyayîşê ey, naskerdişê kurdkî sey ziwanê dayîke sîstemê perwerdeyî de û pêşkêşkerdişê îmkananê perwerdeyê bi nê ziwanî zaf muhîm o. Warê medya de, teşwîqkerdişê weşananê bi kurdkî û wedardayîşê astengîyanê qanûnî yê ke vernîya nê weşanan de yê do ziwan aver bero. Dezgeyanê resmî û xizmetanê umûmî de xebitnayîşê kurdkî eşkeno qebulkerdişê komelkî yê ziwanî zêde biko. Nê gamî do vernîya vilabîyayîş û xebitnayîşê hîrayer ê ziwanê kurdkî akerê û eynî wext de do bibê ardimkar seba pawîtişê nasnameyê kulturî yê kurdan.
Winî zî, seba piştgirîya berhemê kulturî û edebî yê bi kurdkî, ganî fon û projeyê cîya-cîyayî bêrê averberdiş. Seba pawîtişê heqanê ziwanî û teşwîqkerdişê zafziwanî, ganî ke pêroyîya neteweyî û mîyanneteweyî bêro ronayene. Nê tedbîrî bi hawayêko sîstematîk û dewamî ganî bêrê ramitene. Bi nê hawayî, hem zextê ser kurdkî eşkenê bêrê kêmkerdiş, hem zî dewamîya ziwanî eşkena bêro garantîkerdiş. Na çarçewa de, rolê dezgeyanê sivîlan ê ke seba pawîtişê ziwanê kurdkî xebitîyenê muhîm o û ganî piştgirîya nê dezgeyan bêro kerdiş.
Naskerdişê û pawîtişê heqanê ziwanî tena seba ziwan nê, eynî wext de temînkerdişê aştî û ahengîya komelkî de zî wayirê rolêka muhîm o. Pawîtiş û piştgirîya ziwanê dayîke yew elementanê bingehînan ê zafîya kulturî û heqanê merdiman o. Nê sebebî ra, ganî ke ser ziwananê dayîke hişyarî bêro zêdekerdiş û sîyasetê eşkerayî bêrê averberdiş. No hal seba ameyeyê ziwanan û komelan muhîmîyêka gird dareno.
Peynî de, pawîtişê ziwanê dayîke sey heqêko bingehên ê merdimî yeno dîyayene û ganî hemê ziwanî binê pawîtişê qanûnî de bê. Ganî her kes bieşko bi ziwanê xo yê dayîke perwerde bivîno, berhemê kulturî û hunerî biafirîno û cuya xo ya rojane de bixebitno. No hal do bibo garantîya dewlemendîya kulturî ya cîhanî û dewamîya ziwanan.
No nuşte Gazete Duvar ra ameyo girewtiş û açarnayîş