"Tirkîya de weşîye ser o munaqeşeyêko Newe: Kampanyaya welîdiyayîşo mormal"

Wezaretê Weşîya Tirkîya aşma Teşerîne ya 2024î de semedê teşwîqê cinîyan yê welidîyayîşê normal yew kampanya dabî dest pêkerdiş. Na kampanya seba ke cinîyanê ke bi amelîyat zayenê rexne kenaû no zî bîyo sebebê tepkîyan.

Kampanya ke slogana "Dayê ma ser kewtî" ya ameye vilakerdene, medyaya sosyalî de tepkî girewte. Komela Psîkîyatrî ya Tirkîya zî îfade kerde ke na spot bingehê îlmî dûrî ya û bi mojnayîşê welidîyayîşê normalî sey "serkewtiş", cinîyê ke bi amelîyat zayenê xo vînena sey sucdar û kênî.

Goreyê hûmaran, Tirkîya de welidîyayîşê bi amelîyatî de yewinê dinya ya. Wezaretê Weşîya gore serra 2022î de se ra 60.1ê mergê cînîyan bi amelîyatî bîyo.

Polîtîkaya neweye munaqeşe virazena

Wezaretê Weşîye no plan bi beşdarîya cinîya Serekkomarî Emîne Erdoganî eşkera kerd. Plan de awan kerdişê mektebanê gebeyîye, zêdekerdeşê selahîyetê mamayî, seba her gebeyî tayînkerdeşê yew mamane û kontrolê zayîşanê bi amelîyatî esto.

Labelê doxtorê pisporî vanê ke nêeşkenê zayîşê bi amelîyatî teyna sey tercîhê cinîyan bivînê. Dr. Murat Ekmezî vano ke nêzdîyê şeştay hezar mamanê Tirkîya estê û no hûmar bes nîyo. O vano "Zayîş, kontrolê doxtorê pisporî de ganî dest de mamanî û wendekaran de bo. Labelê hûmarê mamanî bes nîyo."

Tepkîyê cinîyan

Setenay ke çar serrî verê cû bi amelîyat zaya vana: "Ez spota ke ameya vilakerdene temaşe kena, hêrs bena. Namekerdişê welidîyayîşê normalî 'normal' zaf xelet o. Têkilîya dayîk-domanî ser manipulekerdişî û cinîyanê ke bi amelîyat zayenê xo vînayîşê kênî, kesî nêeşkeno teşwîqê welidîyayîşê normalî bikero."

Wezaretê Weşîya nê munaqeşeyan ser hema qet îzahat nêdayo.

Cigêrayoxî vanê ke problemê bingeyênî zaf ê. Turkîya de mamanî û hemşîreyî kêmî yê û coka cinî merkezanê weşîya keyeyî de ardim nêvînenê. No hal zî beno sebebê tercîhkerdişê zayîşê bi amelîyatî.

Prof. Dr. Ayşe Akîn wina va: " Ganî ma nê mesela ser sîyaset nêkerê, vanê qisey û vatişê ke bê îlmî yê benê sebebê têmîyankewtişî."

Serekê Komela Jînekolojî û Obstetrikî ya Tirkîya Prof. Dr. Îsmaîl Mete Îtîlî zî va ke na yew mesela tenya ya Tirkîya nîya. "Mexsîka û Brezîlya de zî nê problemî estê. Her di tewirê zayîşî de rîsk esto. Reyna zî doxtorî seba ke tehluke kêmî bo û problemê qanunî nêvejîyê tercîhê amelîyatî kenê."

"Bazar û pere"

Îstanbul de zayîşê bi amelîyatî nêweşxaneyanê xususîyan de 70-260 hezar lîreyî yo. Nêweşxaneyanê dewlete de her di tewirê zayîşî zî bêpere yê.

Ece ke panc serrî verê cû bi hawayê normal zaya vana: "Têkilîya dayîk û domanî de tewirê zayîşî muhîm nîyo. Labelê ez yew nêweşxaneyê xususî de zaya û mi zaf pere day û reyna zî problemê sistemî ra xelesîyaya. Eke sistem winî bo, sebebê zêdebîyayîşê zayîşê bi amelîyatî tercîhê cinîyan nîyo, netîceya sistemê ke bîyo bazarî yo."

Pisporê weşîye ke Inside Turkey reyde qisey kenê vanê ke teşwîqê zayîşê normalî ganî bê îlmî û cîyakerdiş nêbo. Înan gore seba çareserîye ganî:

  • Perwerdeyê zayîşî û weşîya zayîşî vila bibo
  • Hûmarê mamanî zêde bibo
  • Metoda zayîşê bêdejî rehet bêro resayene
  • Şertê nêweşxaneyan baş bibê
  • Doxtorî şîdete ra bêrê pawitene

"Zayîş û Polîtîkayê Dewlete"

Muhalifê Planê Karî (Eylem Planı) vanê ke na kampanya, polîtîkayanê AKPyî yê ke wazenê bedenê cinîyan îdare bikerê, ra yew a. Qedexekerdişê kurtajî fiîlî yew ra sebebanê serekeyan ê nê rexneyan o. Qanun heta hewteya 10. ya gebeyîye bê ke rewşa medenî ya cinîyan ra girêdaye bo, heqê kurtajî dano, labelê zafê nêweşxaneyanê dewlete de no hizmet nêdîyeno.

Dr. Topaklî vana ke dewlete êdî metodanê vîndîkerdişê gebeyîye yê bêpere nêdana û no rewşe rîskê gebeyîya ke nêameya plankerdiş zêde keno. A vana: "Bi na spota şarî, cinîyan rê mesaj dîyeno ke ê û doxtorê înan nêeşkenê biryarê senî zayîşî bidê."

"Cinîbîyayîş teyna erzîyeno zayîşî ser. Pawtişê ma qudretî ra no yo ke, vera mudaxeleya hûmarê domananê cinîyan û senî zayîşî, seba weşîye û perwerdeyê domananê ke ameyê dinya polîtîkayan biviraza."

Wezaretê Weşîya waştişê qiseykerdişî rê cewab nêda.

Netîce

Na munaqeşe nîşan dana ke Tirkîya de sistemê weşîye de problemê bingeyênî estê. Cinîyan rê heqê weçînayîşî yeno înkarkerdiş û bedenê cinîyan beno mewzûyê sîyasetî. Pisporî vanê ke vera sîyasîkerdişê na mesela, ganî çareserîyê îlmî bêrê dîyene û heqê weşîye yê cinîyan bêro pawîtene.

"Rîskê Doxtoran û Problemê Qanunî"

Doç. Dr. Murat Ekmezî vano ke bawerîya mabênê doxtor û nêweşî, bitaybetî dewrê AKPyî de xirîbîya û sistemê weşîye ke bîyo bazarî tede rolêko muhîm kay kerdo.

Ekmez vano: "Heta ke zayîş bi amelîyatî seba weşîye lazim bo zî nêweşî fikirîyenê ke doxtorî seba pere înan şawenê amelîyatî. Na semed ra zafê nêweşxaneyanê xususîyan mecbur mendî ke ucretê zayîşê normal û amelîyatî pîya bikerê."

Şîdet ke weşîye de beno, beno sebeb ke doxtorî hîna diqetîn bê. Serra 2023î de şîdetê weşîye, goreyê serra verêne ra seserra 86 zêde bîyo û resayo 457 vakanî.

"Tirkîya de Sistemê Weşîye"

Zanayoxê weşîye û doxtorî vanê ke ganî teşwîqê zayîşê normalî ser munaqeşe bibo labelê no nêbeno ke cinîyan rê bibo sebebê şermkerdişî. Ci ra vejîyayîşê na problemî de seba ke metod û rayîrê bê îlmî û cîyakerî nêbê, ganî nê xalî bêrê hesabkerdene:

  • Vilabîyayîşê perwerdeyê weşîya zayîş û zêdebîyayîşî
  • Zêdekerdişê hûmarê mamanî
  • Rehetkerdişê resayîşê metodanê zayîşê bêdejî
  • Başkerdişê şertanê nêweşxaneyan
  • Pawitişê doxtoran ra şîdetî

Pisporî vanê ke eke no problem bi hawayêko cîddî nêro çareserkerdene do tesîrê xo yo negatîf dewam bikero.

"Amaran û Derûdormeyê Globalî"

Rîyê dinya de ameyîşê domonanan bi amelîyatî serra 1990î de seserra 7 bi labelê no amar serra 2021î de vejîya seserra 21. Rêxistina Weşîya Dinya (WHO) vana ke amar ganî seserra 15 bo labelê texmîn kena ke serra 2030î de do seserra 29 bo.

Goreyê pisporan zêdebîyayîşê nê amarî her welatî de sebebo cîya esto:

  • Kêmbîyayîşê zanayîşê zayîşê zor yê normalî
  • Rehetîya plankerdişê tarîxê zayîşî
  • Dîyayîşê amelîyatî sey karêko hîna bazar

Prof. Dr. Îtîl vajeno ke amelîyat nêweşxaneyan rê hîna bazarî nîyo û problemêko globalî yo.

"Vengê Cinîyan"

Ece ke bi hawayê normal zaya vana: "Ma nêeşkenê vajê ke têkilîya dayîk û domanî tenya girêdayeya tewirê zayîşî ya. Şertê nêweşxaneyan, medaxeleya polîtîk û kêmanîya maman problemê bingehênî yê."

Wezaretê Weşîya nê heme munaqeşeyan ser hema vengê xo nêveto û waştişê qiseykerdişî rê cewab nêdayo.

Na xebere nîşan dana ke problemê weşîya cinîyan tenya yew problemê weşîye nîyo, eynî wext de problemêko sosyal û sîyasî yo ke ganî bi hawayêko cîddî û profesyonel bêro çareserkerdene.