FIRAT ŞÎN

Rêxistina Perwerde, Zanist û Kulturî ya Neteweyê Yewbîyayî (UNESCO) 17ê Teşrîna Peyêne ya 1999î, 21ê Sibate sey Roja Ziwanê Dayîke yanî "Roja Ziwanê Dayîke ya Cîhanî" qebul kerde.

Roja Ziwanê Dayîke ya Cîhanî her serre çar hetê cîhanî de bi çalakîyanê cîya-cîyayan yena pîrozkerdiş.

Çira 21ê Sibate?

Bangladeş heta serra 1971î bine hukmê Pakistanî de bi. Hema-hema pêro Bangladeşijî bi Bengalî qisey kenê labelê ancîya zî ziwanê înan o resmî ziwanê Pakistanî, Urdû bî.

Bangladeşijî nê halî ra razî nêbî. Înan razînêbîyayîşê xo bi çalakîyanê cîya-cîyayan eşkera kerdêne.

Wendekaran 21ê Sibata 1952yî de, seba ke ziwanê Bengalî zî bi ziwanê Urdû yê Pakistanî reyde bibo ziwanê resmî, xovêrdayîşêko pîl viraşt.

Polîsan êrişê xovêrnayoxan kerd û peynî de 11 kesî kiştî labelê Bangladeşijan fek têkoşîna xo ya seba resmîbîyayîşê ziwanê xo yê dayîke ra veranêda.

Nê sebebî ra Bangladeşijî 21ê Sibate sey roja "şehîdanê ziwanî" yad kenê.

Hukmatê Pakistanî mecbur mend ke serra 1956î de ziwanê Urdû û Bengalî pîya bikero ziwanê resmî.

Wexto ke UNESCOyî derheqê dîyarkerdişê roje de cigêrayîş kerdêne, Bangladeşijan 21ê Sibate pêşnîyaz kerd.

21ê Sibate, têkoşîna seba xebitnayîşê heqê ziwanê dayîke de qonaxêka muhîm a, coka UNESCOyî na roje qebul kerde.

21ê Sibate Roja Ziwanê Dayîke ya Cîhanî tewr verî serra 2000î de seba piştgirîdayîşê cuya zafziwanî û cîyayîya kulturî seranserê cîhanî de ameye pîrozkerdiş.

Goreyê malumatê UNESCOyî, cîhan de 7 hezarî ra zêde ziwanî yenê qiseykerdiş, 5 hezarî nê ziwanan ra ziwanê xoserî yê.

Tena 106 nê ziwanan ra wayirê statuyê ziwanê resmî yê.

Her di hefteyî de yew ziwan vîndî beno

Goreyê amaranê ke Neteweyê Yewbîyayî derheqê ziwanê dayîke de pare kerdê, her çiqas cîhan de 7 hezarî ra zêde ziwanî yenê qiseykerdiş zî her di hefteyî de reyê yew ziwan vîndî beno.

Vîndîbîyayîşê ziwanî reyde kultur û hafizeya komelkî zî vîndî bena.

Goreyê Atlasê Ziwananê Dinya yê yê UNESCOyî, Tirkîya de 18 ziwanî yan zî lehçeyî estê, 15 ziwanî yan zî fekî biî ver bi vîndîbîyayîşî de yê.

Zazakî zî înan ray yew a.

Goreyê atlasî ke bi xebata 30 ziwanzanan ra zêde virazîyayo, kategorîzekerdişê nê ziwanan wina yo:

Ziwanê ke binê xeterê zafî de yê: Hertevin (Goreyê xebera Ethnologue.comî no ziwan bi kokê xo Sêrt ra yo û yew ziwananê Aramî yê vakurê rojhelatî ra yo labelê bînî ra cîya yo, serra 1999î de hetê hezar kesî ra amêne qiseykerdiş) û Yunanîya Kapadokyayî.

Ziwanê ke bi hawayêko cidî binê xeterî de yê: Gagawuzî, Suryanî û Ladîno ke hetê Cihûdanê Tirkîya ra yeno qiseykerdiş.

Ziwanê ke mutleq binê xeterî de yê: Ziwanê Abazî, Hemşînî, Lazî, Yunanîya Pontusî, Çîngeneyî (atlasî de tena Romanî aseno), Suretî ke Suryanî maneno (goreyê atlasî Tirkîya de qiseykerdoxê ey nêmendê, zafaneyê qiseykerdoxan koçê welatanê bînan kerdo) û Ermenî.

Ziwanê ke emnîyetê înan garantî nîyo: Ziwanê Abhazî, Adîgî, Kabar-Çerkesî û Kirmanckî/Zazakî.

Ziwanê ke vîndî bîyê: Goreyê atlasî, Tirkîya de hîrê ziwanî vîndî bîyê. Ziwanê Mlahso ke dewe Mele Hesoyê Lîceyê Amedî de amêne qiseykerdiş zî vîndî bî. Serra 1995î de mergê Îbrahîm Hannayî ke dewe ra koçê Sûrîye kerdbî reyde no ziwan zî vîndî bî.