Fırat Şîn
Gelo şima derheqê Zazakî de çi zanê?
Zazakî ke yew perçeyê ziwananê kurdkî ya û parçeyêkê ziwananê Îranîya vakur-rojawayî ya, mîyanê zanyaran de tim bîya babeta cigêrayîşî ya muhîme. Zaf ziwanzanî û cigêrayoxê namdarî sey Peter Lerch (1856-57), Friedrich Müller (1864) û Albert van Le Coq (1903) xebatanê xo de zazakî sey ziwanêkê kurdkî name kerdo.
XEBATÊ AKADEMÎKÎ
Serra 1985î de, cigêrayoxê muhîmî sey Terry Lynn Todd Unîversîteya Michîganî de û Dr. Ludwig Paul Unîversîteya Giessenî de cigêrayîşê hîrakerdeyî nê ziwanî ser o kerdî.
VILABÎYAYÎŞÊ COGRAFÎ
Zazakî ewro 9 mintiqa serekeyî yê Vakurê Kurdîstanî de yena qiseykerdiş:
1. Aksaray (Hîlkecik)
2. Bedlîs (Modkan)
3. Çewlîg (Azarpêrt, Bonqilan, Çêrme, Darahênî, Gêxî, Kanîreş û Xorxol)
4. Dêrsim (Çemişgezek, Mazgêrd, Pêrtag, Pilemurîye, Pulur, Qisle û Xozat)
5. Dîyarbekir (Çêrmug, Çinar, Erxenî, Gêl, Hênê, Hezro, Lîce, Karaz, Pasûr, Pîran û Şankuş)
6. Erdexan (Mêrdînîk)
7. Erzingan (Îlîç, Kemalîye, Kemax, Mose û Têrcan)
8. Erzurum (Aşqele, Çad, Hesenqele û Xînûs)
9. Meletî (Sîro)
MINTIQAYÊ BÎNÎ
10. Mûş (Gimgim)
11. Ruha (Sêwreg)
12. Semsûr (Aldûş)
13.Sêrt (Hewêla)
14.Sêwas (Qengal, Zara, Ulaş, Macîran û Dîvrîgî)
15. Xarpêt (Dep. Maden, Mîyaran, Palo, Qowancîyan, Sivrice û Xulaman)
HÛMARA QISEYKERDOXAN
Goreyê texmînan, nêzdîyê hirê-çar mîlyon kesî bi nê ziwanî qisey kenê, labelê na hûmare mîyanê xo de sey kirdkî, dimilî yan zî zazakî yena namekerdişî.
NAMEKERDIŞÊ CÎYA Û FEKÎ
Mintiqa cîya-cîyayan de no ziwan nameyanê cîya-cîyayan reyde yeno şinasnayîş:
- Kirdkî: Çewlîg, vakurê Dîyarbekirî û zafêrî xo rê kird û ziwanê xo rê zî kirdkî vanê.
- Dimilî: Mintiqa Çêrmug, Sêwreg û Aldûşî de no name yeno şuxulnayîş.
- Zazakî: Mintiqa Xarpêt û Madenî de no name yeno şuxulnayîş.
- Nameyê Bînî: Mintiqayanê cîya-cîyayan de sey Qoçgirî û Sêwasî de, zaf nameyê cîyayî sey "Zonê Ma" (ziwanê ma) zî yenê şuxulnayîş.
FEKÊ ZAZAKÎ Û STANDARDÎZEKERDIŞÊ ZIWANÎ
Ziwanê zazakî de hirê fekê serekeyî estê ke goreyê mintiqa cîya-cîyayan yenê şuxulnayîş:
FEKÊ SEREKEYÎ
1. Zazakîya Vakurî (Şêweya Dêrsimî): Mintiqa Dêrsim, Erzingan, Qoçgirî û Gimgimî de yena şuxulnayîş.
2. Zazakîya Mîyanêne: Çewlîg, Xarpêt û mintiqayanê Dîyarbekirî de yena qiseykerdiş.
- Zazakîya Başûrî (Şêweya Çêrmugî): Mintiqa Çêrmug, Sêwreg û Aldûşî de yena şuxulnayîş.