Zazakî de çend kitabê şîîran...

FIRAT ŞÎN

Şîîre, hunerê vateyan de serê heme çîyan, bi qaydeyanê xoser ê estetîk, hîsê zerrî, rîtm û xeyalan ra yena viraştiş. Şîîre, tekstê bînan ra hetê awanîya vateyî û manaya xo ra, hetê hîsê ziwanî, rîtm, bedewî û ahengê vengan ra tam cîya ya.

Wexto ke merdim tarîxê edebîyatê Kurdan ewnîyeno, vîneno ke çimeyê edebîyatê Kurdan, şîîre bi xo ya. Edebîyatê nuştekî yê Kurdan de, nameyê pîlî sey Baba Tahîrê Uryanî, Elîyê Herîrî, Mela Ehmedê Bateyî, Melayê Cizirî, Feqîyê Teyranî, Ehmedê Xanî û zafê bînî, şîîrê ke înan nuştê, cayêko zaf muhîm gênê. Labelê, yew edebîyat tena nuştene nîyo; eynî wext de destanê ke dewran bi dewran ameyê vatîş, efsaneyê ke vîran de zindî mendê, deyîrê ke zerrîyan ra vejyayî, û estanikê ke qedîm ra yenê, înan zî cayê xo yê xoser estê. Bi heman şêwaz, tarîxê edebîyatê Kurdan de, beynatê şaîranê nuştekî de, dengbêjî, deyîrbazî estanikvatoxî û xebatê înan ê fekkî zî bi qîmet ê. Çimkî, wexto ke hîna kulturo nuştekî çîn bî, heme hunerê edebî sey şêwazê fekkî vejîyayê meydan. Dima ke kulturo nuştekî bi hêz, nê hunerê fekkî zî ameyê qeydkerdiş. Bingeyê edebîyatê Kurdan ê nuştekî de, yew kulturo komelkî û yew edebîyatê fekkî zengîn esto. Edebîyatê Kurdan ê modernî zî nê çimeyan ra kok girewto û bi hêz bîyo. Na rewşe, seba heme lehçeyanê Kurdan, yani Zazakî, Kurmanckî û ê bînî, wina ya.

Di her edebîyat de, karê tewr zehmet û tewr nazik şîîr a, yanî şîîr nuştiş o. Şîîre de çîyo tewr verên û tewr muhîm no yo ke "şîîre" bi prensîbanê estetîk, hest, rîtm û xeyalan bêra nuştiş. Şîîre, tekstanê bînan ra hetê şeklê vateyî û manaya ra, hetê ziwan, rîtm, estetîkî û ahengê vengan ra cîya ya. Di şîîre de xeyal û metaforî cayêko xususî gênê. Xora bê înan, şîîre, şîîre nîya. Şîîre bi xeyal û metaforan yena nuştiş, vateyî zî kelemê dîwarê xeyalan ê. Çiqas ke tecrubeyê cuyaya şima zaf bo zî, eke vateyê şima qaydeyanê estetîkî de nêbê, çîyê ke şima nuştê, şîîre nêbenê. Çimkî şîîre de ganî yew melodî, yew rîtm û yew aheng bibo. Bêguman şîîre tena karê hestan nîya, labelê binê hukmê aqilî de zî nîya. Şîîre, wayîrê yew awanîya pîya-kewtî ya.

Kitabê Şîîran ê Zazakî: Xezîneyê Hunerî

Heta ewro edebîyatê Zazakî de zaf kitabê şîîran ameyê çapkerdiş. Cêr de nê kitabî sey yew lîsteyê rêzkerdî estê:

• Alî Şeker:
  • Hayleme “Kilama Vayî”, Îzmîr, 2011, 103 r.
  • Sîsperike, Weşanxaneyê Na, Îzmîr, 2016, 120 r.
• Akman Gedîk: Roj Ma de Şewle Dano, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2012, 40 r.
• Azad Dilêr: Dîyarbekiro Xopan o, Almanya, 1986, 60 r.
• Bazîd Cîhangîr: Zerrîya Min Kengula ya, Çewlîg, 2016, 80 r.
• Enwer Yılmaz: Warway, 2023, weşanxaneyê Nas
• Bedrîye Topaç:
  • Sebr, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir, 2013, 54 r.
  • Wextê Heskerdişî, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir, 2013, 72 r.
• Berfîn Jêle: Çimê Eşqî To Der o, Vejîyayîşê Pêrî, Îstanbul, 2013
• Burhan Beyazyildirim: Ez Bêkes o, Berdan Matbaacılık, Îstanbul, 2016, 72 r.
• Çetîn Satıcı:
  • Azebe, Weşanên Sî, Îstanbul, 2002, 112 r.
  • Roja Sîpîye, Weşanên Elma, Îstanbul, 2003, 83 r.
• Deniz Gündüz: Xapxapik, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2014, 40 r.
• Dilo Bargiran: Girêyo Kor, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2020, 70 r.
• Ercan Cengîz: Roj Marê Sa Wano, Tevn Yayınları, İstanbul, 2013, 168 r.
• Ezîz Gul: Dalpeya Cemedyeyên, Weşanxaneyê Aramî, Îstanbul, 2013, 42 r.
• Fahri Ergun:
  • Dêê Ha Dê, Weşanxaneyê Arya, Îstanbûl, 2015, 140 r.
  • Diz a Sêregi, Weşanên Arya, Îstanbul, 2010, 100 r.
  • Na Fin do Bibo, Weşanên Arya, Îstanbul, 2013, 120 r.
  • Ziwan Vînobose, Weşanên Arya, Îstanbul, 2012, 120 r.
• Fuat Dogan: Hesret, Weşanên Pêrî, Îstanbul, 2004, 64 r.
• Halîs Yurtsever:
  • Ez Kamîrê Biberbêne, Weşanên Veng, Îstanbul, 2007, 191 r.
  • Beso, Weşanên J & J, Dîyarbekir, 2016, 166 r.
• Îbrahîmê Xaşxaşe:
  • Aşme Zerde, Weşanxaneyê Famî, Îstanbul, 2020, 88 r.
  • Azad, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2023, 87 r.
• Îdrîs Yazar: Destê Zemanî, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir, 2018, 56 r.
• Îlhamî Sertkaya:
  • Min Hesretan de Mevirde: Meso, Den Haag-Hollan-da, 2002, 70 r.
  • Zerîya Min To de Mend, Weşanxana Afîşî-Medya, Hollanda, 2003, 72 r.
• Îlyas Gîzlîgol: Arîn rê Dêrî, Weşanxaneyê Arya, Îstanbûl, 2015, 100 r.
• J. Îhsan Espar:
  • Dilopê Zerrî, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2008, 56 r.
  • Berîyê Birîsimênî (komşîîrî), Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2020, 188 r.
  • Rengê Şewe Zerrîya Mi De, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2018, 74 r.
  • Sanikêka Heskerdişî, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2014, 53 r.
• Kemal Astare:
  • Gulistan, Can yayınları, İstanbul, 2006, 112 r.
  • Hazar Dengız ê Zerrê Mı de, Neşirxanê Berheme, Kista-Stockholm, 1991, 62 r.
• Malmîsanij: Herakleîtos, Weşanên Jîna Nû, Uppsala, 1988, 51 r.
• Mehdî Özsoy: Dîwan (Mem û Zîn), Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir, 2014, 208 r.
• Mehmûd Arif Ayçîçeg: Ha Vaj Ha Vaj, Îstanbul, 2013, 80 r.
• Memê Koêkorta: Lawika Cirê Vacî, Çapxana Medya, Stockholm, 1997, 62 r.
• Mihanî Licokic: Axînê Min Welat, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir, 2014, 104 r.
• Mikaîl Aslan:
  • Hayig, Fam Yayınları, Îstanbul, 2013, 88 r.
  • Xayîs, Weşanxaneyê Aramî, Îstanbul, 2016, 72 r.
• Mikail Söylemez: Dormaleye Ma Dı, Weşanên Vîrî, Çewlîg, 2010, 56 r.
• Newzat Valêrî:
  • Dejê Nimiteyî, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2009, 80 r.
  • Wexto Vîndîbîyaye, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2016, 72 r.
• Pinar Yildiz:
  • Vateyê Zimistanî, Weşanên Avesta, Îstanbul, 2024, 136 r.
  • Vena, Weşanên Avesta, Îstanbul, 2019, 104 r.
• Qemerê Alî (Kamer Söylemez): Adir û Asme, Piya Kitaplığı, İstanbul, 1995, 71 r.
• Roşan Lezgîn: Dêsan de Sûretê Ma Nimite, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir, 2013, 64 r.
• Sînan Sütpak: Jûtenya, Weşanxaneyê Aramî, Îstanbul, 2016, 120 r.
• Wisiv Pîrbab: Derdê Hîris û Heştî, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir, 2013, 64 r.
• Wusenê Gestemerde: Xezala Koyê Bîngolî, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir, 2012, 103 r.
• Xecê (Hatîce Yilmaz): Hesret û Hêvîya Bêsînor, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2015, 47 r.
• Xidirê Başî: Gula Xizirî, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2012, 132 r.
• Zulkuf Kişanak: Delala Çimrengîne rê Qesîdeyî, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2007, 96 r.