Nuredîn Celalî
Dersa kurdî (zazakî û kurmackî), 2012 ra nat binê nameyê ‘Ziwan û Lehçeyê Ganî’ mufredatê Wezarete Perwerde yê Netewî (MEB) de ca gena. Dersê kurmanckî ve zazakî seba wendekaranê wendegehanê miyanîn, sinifanê 5, 6, 7 û 8an de hewte de di ders yena wendiş. Wendekarî seba na derse ganî sere pirodê û bivîjnê. Zafane sereyê serre de sere pirodayiş dest pêkeno û di hewte rameno.
Tablo de goreyê serran humarê dersa vîjnayîşî eysenê:
Tablo. Goreyê Serran Wendekarê Dersa Vîjnayîşî
|
Serre |
Kurmanckî |
Zazakî |
Koma Serreyî (kurmanckî+zazakî) |
|
2012 |
19.171 |
2.785 |
21.956 |
|
2013 |
20.647 |
2.935 |
23.582 |
|
2014 |
22.567 |
3.247 |
25.814 |
|
2015 |
32.452 |
4.732 |
37.184 |
|
2016 |
30.258 |
4.353 |
34.611 |
|
2017 |
29.554 |
4.142 |
33.696 |
|
2018 |
24.281 |
2.849 |
27.130 |
|
2019 |
16.741 |
1.697 |
18.438 |
|
2020 |
13.679 |
1.354 |
15.033 |
|
2021 |
19.671 |
2.347 |
22.018 |
|
2022 |
22.361 |
2.654 |
25.015 |
|
2023 |
23.186 |
3.267 |
26.453 |
|
2024 |
24.136 |
3.632 |
27.768 |
|
2025 |
31.100 |
6.230 |
37.330 |
|
2026 |
50.809 |
8.563 |
59.372 |
|
Koma Pêroyî |
380.613 |
54.7913 |
435.4043 |
Çime: Hudaî Morsumbul (bi reya Huda Par û Egitimbir Sen datayî girewtî)
Seke cor ra Tablo de eyseno, goreyê serran humarî vurîyenê. Serra 2012 de humarê wendekaranê kurmanckî 19.171, ayê zazakî 2.785 ê. Wendekarê ke seba serra 2026 kurmanckî vîjnaya 50.809, ayê zazakî 8.563 yê. 2012 ra 2026 humarê kurmankî 2.65 qat, ayê zazakî 3.07 qat zedîyê. Seba serra 2026, 50.809 wendekarî kurmanckî, 8.563 zî zazakî vîjnaya. Koma pêroyî zî 59.372 tenê yanî nêzdîyê 60000 wendekarî kurdkî vîjnaya.
Grafîk. Goreyê Serran Wendekarê Dersa Vîjnayîşî
Humarê vîjnayîşî zafane giredayeyê îqlîma sîyasî û xebatan ê. Serrane verînan de xeta serekeya kurdan vera dersa vîjnayîşî vindert, xebat kêm bî û rewşa sîyasî zî serra 2016 hol bî. 2016 ra heta 2024 zî rewşa sîyasî xirab bî û xeta serekeya kurdan zî paştgirî nekerdenê. No zî humaran ser o tesir keno. Seke cor ra Grafîke de ayseno goreyê serran vuryayîşo eşkera esto. Serranê verînan de yew zîyadebiyayîşo bi îstîkar eyseno. La xerîpîyayîşê rewşa sîyasî ra dima humarî reyna kewenê. Mavaji, 2015 de humarê kurmanckî 32. 452, ayê zazakî zî 4.732 yo; 2020 de humarê kurmanckî 13.679, ayê zazakî zî heta 1.354 kewenê. 2021 ra pey sey Stêka Bakur, Ziwan Kom, Hezkurd, Dilkurd taye dezgayê sîvîl û sey PSK, PWK, KDP Bakur û HudaPar taye partîyî hemkarî kerd, kampanyayî viraştî. Dima zî yew zîyadebiyayîşo eşkera bîyo. Xususan serranê 2025 û 2025 de no zîyadebîyayîş hîna eşkera eyseno.
