Mihemed Kurdî*
Kirdî (zazakî) şarêko kehen ê, kurdî zî ziwanêko qedîm û dewlemend a. La semedo ke wêjeya kurdî nêbîyo wêjeya şayendî, wêjeya kurdî ya nuştişkî zî goreyê neteweyanê binan zaf erey dest pêkerdo û coka heta nika zî ziwanê kurdî nêameyo standardkerdiş.
Eke ziwanêk bireso daraxê wendiş û nuştişî, bêguman o ziwan êdî pawitîyo û do xeterîya vîndîbîyayişî ziwan ser o nêmano. Labelê eke ziwanêk ziwanê wendiş û nuştişê nêbo, na ray o ziwan do roc bi roc bêhêz bibo û bihelîyo. Yanî tesîrê wendiş û nuştişî, estbîyayiş û çinîbîyayîşê ziwanî ser o zaf o. Coka semedo ke ziwanê ma bibo ziwanê wendiş û nuştişî, ganî nuşteyan de ziwanêkê ma yo standard est bo/bibê.
Eke ziwanêk ziwanê fermî û perwerdehiyê nêbo, bêguman standardkerdişê ê ziwanî zî asan nîyo. Semedo ke zaf herêmanê Kurdistanî de kurdî zî ziwanê fermî û perwerdeyîye nîya, coka ziwanê kurdî zî hema nêameyo standardkerdiş.
Gelo eke berhemê nuştekî nêrê standardkerdiş do tesîrêko senî şar ser o biko?
Zaf ray gama ke ez yew nuşteyêko bi kirdkî wanena seba ke nuştox bi fekê herêma xwu nuşto ez tira fam nêkena, coka seba ke ez armanca noştoxî fam bikera ez bêçare manena ke di hîrê raya bine biwana, eno zî herikîyayîşê berhemî bêhêz keno û beno semed ke wendoxî wendişê berhemî ra bibê serdin.
Semedo ke Başurê Kurdistanî de kurdî desthilatdar ê, kurdî zî ziwanê fermî yo, coka Başûr de ziwanêko standard ameyo viraştiş. Başûr de zarawayê sorankî fermî yo, coka ena zarawa zaf hetan de aver şîya. Gama ke kurdê ma yê soranî yew nuşteyê sorankî wanenê tira zaf asan fam kenê. Reyna Rojawa de zî cayê ke kurdî tede desthilatdar ê perwerdeyîye bi kurdî yeno dayîş û yew ziwanêko standard zî ameyo viraştiş. Enê averşîyayîşê Başûr û Rojawanî de ma zaf zerîweş kenê. Helbet ziwanê qisekerdişî û ziwanê nuştişî yewbînan ra cîya yê, labelê eke nuşte bi ziwanêko standard bêro nuştiş, bêguman do semedê wendoxan havilê ci hema vêşêr bibo û do tesîrê xwu qisekerdiş ro zî bikero û do averşîyayîş bibo.
Çi heyfo ke hetê standardkerdişî ra halê zarawayê kirdkî zaf xirab o, yanê zarawayê kirdkî hema nêameya standardkerdiş. Her çendê nê seranê peyênan de zaf berhemî bi zarawayê kirdî neşir bî zî, çi heyfo ke zafaneyê înan hetê nuştişî ra yewbînan ra cîya yê. Helbet ma bi nusyayîşê nê berheman ra zaf zerrîweş ê labelê eke bi ziwanêko standard biameynê nuştiş do havilê ci hema vêşêr biba.
Pêro fekanê kirdkî seba ma rast ê û erjaye yê, ez vera înan zî de nîya û mi gore/ goreyê mi ganî pêro zî bêrê pawitiş. La çi heyfo ziwanê ma ver bi sekaretî de yo û xeterîya vîndîbîyayişî ser o est o, Coka eke ma wazenê ke ziwanê xwu bipawê ganî ma berhemanê nuştekîyan pê ziwanêko standard binûsê.
Seba yewitîya şarê kurdî hewcehîya ma bi ziwanêko standardî est o, eke ma yewitîya ziwanê xwu awan kerd ma eşkenê yewitîya netewî zî awan bikerê. Coka waştîş û hêvîya mi oyo ke nuştox û weşanxaneyê ma berhemanê xwu bi ziwanêko standard neşir bikerê.
03.01.2024 / Mêrdîn