Vampîrî; Hewnaşîyayîşê heşî cinawiran peyda keno

Zerrweş Xodî

A roje, karê xo ra erey vecîyabi. Dima şibi verê embazanê xo. Tikî kay û tereqnayîşan ra dima ferq kerdibi ke wext nêmeyê şewe yo. Seba ke sibayinan rew wirzeno, embazanê xo ra xatir waşt û verbi keyeyê xo kewt rayir. Gorê şewanê bînan na şewe tarîtir û sawtire asayîne. Teber ra kes nêasayîne. Her kes taxan ra ancîyabi keyanê xo. Leze kerd resa otobusa peyêne. Otobuse de xerçê şoforî kes çinî bi. Qertê xo da piro û şi koltuxêke de ronişt. Gama otobuse resa dinga keyeyê ci seate resayîne 02.00yê şewe. Otobuse ra ame war. Destê xo kerdê tunikê xo ra û hêdî hêdî rayir ra şîyine. Her ca tarî bi. Tijîaşmî zî çinî bî. Şewe hewre bî. Mîyanê taritîye ra şîyine. Gama resa taxa keyeyê xo. Taxa ci de keyeyî kanî bî û ceryanê taxe zî çinî bî, her wext dizdan xo mîyanê taritîya taxe de nimitine û raywanan ra çî mîyî diznayîne. Gama linga xo eşte taxe, peyra vengê lingan eşnawit, Dimayê ey ra ameyîne. Peynîya ci ra yew versîye ameyîne. Hêdî hêdî resayîne ey. Gama bî nizdê ey, ey gamê xo lez eştî. De de! hama vengê gaman verê qama ci ra ameyîne. Ceneqîya û peynîya xo ra ewnîya. La çîyêk çinî bi. Ne gamî ne zî versîye. Tersa! Derûverê xo ra ewnîya, la xerçê taritîye çîyêk nêdî. Leze kerd ewnîya keyeyê xo ra. Keye ey ra se metre dûrî bi. Texmîn kerd ke; dizdê. Hêz da xo û verbi keyeyê xo bi gamanê lezênan kewt rayir. La hima panc gamî nêeştibî ke reyna peynîya ci ra veng ame. Hinî tersan ver nêeşkayîne bi xo. Heşê ci nêşixulîyayîne. Her çi kewtibi binê hukmê tersî. Vistêke de peynîya xo ra ewnîya. La peynî de çîyêk çinî bi. Reyna hetê xo şa keyeyê xo ke. Seke kamyonêke bido piro. Vampîrêke verê zinca ci de peyda bibi. Rîyê xo bi dirananê xo yê tûj û gonînan çimê xo yê suran şabi serê rîyê ci. 

• Eke sey nê tekstê dîyarînî rojêk vampîrêk bikewtine vernîya şima, gelo şima se kerdine? 

Na persa ma heta peynîya nuşteyê ma, wa tîya de bimano. 

Vampîr, Vampîrîye. Gorê tayê zanyaran çekuya “Vampîr”î tewr verî demê Babîlî de vecîyaya meydan. Gorê Babîlîjan Vampîrî xirab î, xirabîye anê serê merdimî. Bawerîya Babilî de Vampîrî, formêko merg ra dima îfade kerdine. Dewrê moderni de zî ma Awrupa de serra 1730 de rojnameyêke de rastê çekuya Vampîrî yênî.  

Demê ma de zî mîyanê şarî de babeta Vampîrîye baldar a û merdimî derheqê estbîyayîşê vampîran de îddîayan erzenî werte.  Nê çîyî her çiqas balê merdimî biancî zî derheqê vampîrîye de zanayîşan ra zehf behsê hurafe, tekst û fîlman beno. Her kes gorê zanayîş û qayîlbîyayîşanê xo derheqê vampîrîye de qalî keno yan zî cayêk de nîşan dano.  

Ma zî waşt ke no nuşteyê xo de çend fîlmanê vampîran analiz bikerî. Seke yêno zanayîş derheqê vampîrîye de bi seyan fîlmî ameyê antiş û pêşkeşkerdişî. Mîyanê nê fîlman ra hîrî fîlmî estî ke derheqê îzahetê qewêmîyayîşê tarîx û polîtîkayan sey çimeyêk balê merdimî ancenî.   

Derheqê vampîran de bi seyan fîlmî ameyî antişî. Nê fîlman de zehfêrî vampîrî seke ma cor ra zî behs kerdibi yênî pênasekerdişî. La çend fîlmî estî ke çerçoweyêke cîya nîşanê ma danî. Tîya de vampîrî bi hewayê neyarê merdiman, dişmên û gonîwer yênê pênasekerdişî. Nê fîlman de vampîrî sey şeklê objeyê sîyasî ameyî nîşandayene. Tîya de vampîrî hemberê başîye yî û wazenî gonîya merdiman biwerî, zerar bidî merdiman. Hemberê înan de zî merdimê başî estî û ê zî wazenî merdiman binê zordarîya nê vampîran ra bixelesnî. Ma fîlmê Destpêk Dracula cîya gênî. Çukî no fîlm de dernehênerî çîta rehme anta serê vampîrî. 

Nê fîlman ra hîrî tenî wina yî; 

• KONT, 2023, Tewir: Ters/Henekî 

• ABRAHAM LINCOLN; SEYDWANÊ VAMPÎRAN, 2012, Tewir: Aksîyon/ Ters 

• DESTPÊK DRACULA, 2014, Tewir: Ters/Fantastîk 

Nê hîrê fîlman de babeta vampîran yewbînan ra cîya cîya yêna qalîkerdiş. Nê hîrê fîlman de termê vampîrî gorê dem, netewe yan zî hewcedarîyan ameyo ziwan. No zî  fîlm de nîyeta derhêneran eşkera keno.  

Fîlmê Kontî û Abraham Lincolnî hetê polîtîka û rexneyî de manenî yewbînan la fîlmê Destpêk Dracula de vampîrîye hemberê xirabî û zordarîye de sey xopawitiş ameya resmkerdişî.  

Fîlmê Destpêk Dracula de vampîr Vlad o. Seke yêno zanayîş demê Osmanîyan de Prensê Eflaqî bi nameyê Vlad Dracula ameyê naskerdişî. Nameyê ey o bîn zî Voyvoda yo Mîxên o. Demê Osmanîyan de hemberê Osmanîyan vecîyayo û şer kerdo. Peynîya şerî de Prens Dracula qeyb kerdo û bi serederakerdişî ya ameyo kiştişî.  

Fîlm de Prens Dracula merdimêko welatperest û fehmnas yêno daşinasnayîşî. Seba ke Paşayê Osmanîyan Mehmet ey ra hezar esker wazeno Prens Vlad, hemberê Osmanîyan vecêno. La ewnîyeno ke Osmanî bi zorî wazenî ey ra hezar doman bigîrî (Mîyanê nê domanan de lacê Draculayî zî esto). Prens Dracula nêwazeno esker bido Mehmedî û şer îlan keno. Prens Dracula zaneno ke o tena bi eskeranê xo nêeşkeno bi Osmanîyan. Seba naye şino şikefta koyî ra hetkarî wazeno. Na şikefte de yew vampîr ciwîyeno. No vampîr merdiman qefelneno, gonîya înan misneno û bi no hewa merdiman kişeno. Prens zî şino verê nê vampîrî û ey der pê yêno ke qiwetê vampîrî bikewo laşê ci. Naye ra dima qiwetê Prensî beno hemberê se eskerî. Gorê pêameyîşê Prens û vampîrî gêra Prens hîrê rojî sebir bikero û gonî nêşimo. Eke Vlad nêeşko bi xo û gonî bişimo, o beno vampîr û vera vampîrî keweno şikefte û uca de mehkum beno.  

Prens pêameyîşî qebul keno û welatê xo, neteweyê xo bi no hewa Osmanîyan ra paweno. Tîya de vampîrîye sey hetkarîya qehremanî ameya nîşandayiş. Vampîr xo bi xo qehreman o. Prens her çiqas rihê xo biroşo şeytanî zî armancê ey xelasnayîşê welatê ey o. Fîlm de pêameyîşê vampîr û merdiman sey rihêxorotişî yêno munitene. No fîlmanê Vampîrîye de sey usulî yêno bikarardiş.  

Fîlmê ma yo dîyin zî Abraham Lincoln; Seydwanê Vampîran o. No fîlm de bi nameyê Abraham Lincolnî yew serkarekter esto. Fîlm serê ey ra herekîyeno. Gama ma ewnîyenî hîkayeya karekterî ra ma vînenî ke no merdim Serokvezîr Abraham Lincolnê ABDyî bi xo yo. Fîlm hîkayeya Abraham Lincolnî referans gêno. Gorê fîlmî, Abraham û keyeyê ci yew qeza de xebatîyenî. Tîya de merdimê sîyayî zî estî. Çend merdimê sipeyî zî wazenî nê merdimanê sîyayan bi zorî esparê kayikan bikerî. La merdimê sîyayî nêwazenî bibi esparê kayike û hemberê nê merdiman vecênî. Dima Abraham, pî û maya ci zî hemberê ê merdiman vecênî. Seba ke keyeyê Lincolnî paştî daya sîyayan wayîrê karî wazeno heyfê xo înan ra bigîro; bi şewe şino kirika maya Abrahamî gaz keno û maya Abrahamî mirena. Dima pîyê Abrahamî zî bi destê ê mêrikan yêno kiştiş. Fîlm de Abraham wazeno heyfê ma û pîyê xo wedaro, şino cayê karê ê merdiman û a şewe pê hesêno ke ê merdimî vampîr î. Bi hetkarîya merdimekî pêrodayîş museno û beno seydwanê vampîran.  

Fîlm de vampîrî hetê polîtîka de kişta hemberê Abraham Lincolnî temsîl kenî. Fîlm şerê ABDyî sey şerê merdiman û vampîran pênase keno. seserra 19.ne de Amerîka qerar dana ke koletîye werte ra wedarîyo. La tayî perçeyî estî ke, sey eyaletê başurê Amerika, Başurê Amerika de hemberê nê kanunî serewadaritişî dest pê kenî. Peyine de Abraham Lincoln ser keweno û welatê xo vampîran ra paweno. Merdimo ke hemberê ey de yo û serokê vampîran o, nameyê ci Adam o. No merdim zî raste rast sîyasetmendarê partîya hemberê partîya Abrahamî; Stephen Adam Douglasî temsîl keno.  

Gama ma ewnîyenî tarîxê Amerîka ra, ma vînenî ke prosesê veradayîşê koletîye bizehmet vîyarto. Amerîka de qasê paştedayîşî hende zî hemberê qerarê qedîyayîşê koletîye estî. Fîlm Vampîran sey ê merdiman nîşan dano. Abraham zî înan der keweno şer. Ê merdimî ke hima wazenî koletîye dewam bikero, sey vampîran gonîya merdimanê sîyayan şimenî, zilm ro înan kenî.  

Fîlm hetêke ra qalê kifşê Amerîka zî keno. Wextê kifşê Amerîka de merdimanê sipeyan merdimanê sîyayan welatê xo ra abirnayo, zilm ro înan kerdo û înan seba karê xo dayo şixulnayîşî. Sey pîrebokan gonîya înan şimita.  

No fîlm de Vampîrî merdimanê kapîtalîstan û paştedaranê koletîye temsîl kenî. Abraham zî hemberê înan de vindeno. Fîlm de vampîrî merdimanê sipeyan û wayîrê karê cayîye ra pê yênî. Gama Abraham vecêno seyd û înan kişeno; ma vînenî ke yew wayîrê banka, yew wayîrê eczaneyî û yew wayîrê lîmanî yo ûsn. 

Fîlmê Kontî, 2023 de bi nameyê xo yê orjînalî El Conte serê sekuya Netflixî de dest bi weşanîyayîşî kerdo. Fîlm de karektero sereke Augosto Pinochet o. Pinochet vampîr o û 250 serre yo ke dinya de ciwîyeno. Fîlm de seba ke merdimî qedr û qîymet nêdanî Pinochetî, o qerar dayo ke bimiro. Seba ke bimiro gêra gonîya merdiman nêşimo. Qerarê xo ra dima venga domananê xo dano û wazeno wesîya xo înan ra vaco.  

Domanê ci yênî û serebutê fîlmî dest pêkenî. Domanê ci ey ra persê malê ci kenî. O zî nêzano ke destê ci de çi esto, çi çinî yo. No semed ra ê qerar danî û yew pispora muhasebeyî dawetê keyeyê xo kenî. Na pispora muhasebeyî kesêka rahîbe ya. Na rahîbeye hem muhasebeyê keyeyê înan kena, hem keye de mîyanê dewlemendîya depoye ra tapuyan, kaxizanê pêameyîşan, dîyarîyanê ruşvetî kena kom. Hetê bînî ra zî xo ver de hacetê xo ardî ke bi îznê homayê xo Vampîr Augosto Pinochetî bikişo. 

Fîlm serê çekuya vampîrîye ra behsê darbeyê Şîlî û paşayê darbeyî Pinochetî keno. Fîlm de Pinochet hemberê komunîstan de xo sey peygamberêke yan zî fedaîyêk vîneno. Seba qedênayîşê komunîstan her çî xo rê heq vîneno. Kont prosesê serokvezîrîya xo de paştîye daya kapîtalîstan. Dewrê ey de; o, kapîtalîstî û domanê ci bi hetkarîya sîstemê darbeyî sey vampîran gonîya welatî şimita. Gama rahîbe Pinochet û domananê ey de qisey kena, temaşekerdox vîneno ke kont û merdimê ke derûverê ey de yî senîn bîyî dewlemendî. Înan seba menfeaatanê xo senîn merdimî kiştî. Domanî û hetkarê Pinochetî çiqas neheqî û bêhuquqî bikerî zî ê nêbîyî vampîrî. Fîlm de Pinochet ne domananê xo ne zî cinîya xo gaz keno. Înan nêkeno vampîr. Tena qerwaşê ey, Fyordor bi gazkerdişê Pinochetî bîyo vampîr.   

Prosesê qiseykerdişanê rahîbe û keyeyê Pinochetî rahîbe rexneyan kena û bêhuquqîya înan dana rîyê înan ro. Hemberê nê rexneyan de her kes xo paweno. Cinîya Pinochetî, nê çîyan normal vînena û bahsê welatperestîya Pinochetî kena. Domanê ci behsê îmtîyazan kenî û ê nê îmtîyazan ver zerrweş eysenî. Keyfê înan ca de yo, çunkî înan se kerdo se nêkerdo verê înan de mendo. Ê ceza nêbîyî. Pinochet zî rexneyan qebul nêkeno. Gorê ey nê dîyarî û neheqîyî çîyêke hewce bî yî. Hemberê rexneyanê rahibeye Pinochet, welatanê bînan ra mînakan dano. O qalê Musolînî û Hîtlerî keno. Înan zî dîyarî û hetkarîyî dîyî, vano. Nê çîyan de xeletîye nêvîneno. 

Fîlm de tekêlîya Pinochet û rahîbeye aver şino. Pinochet aşiqê weşiktî û ciwanîya aye beno. Aye zî seba ke bireso armancê xo Pinochetî ancena xo. Peynîya fîlmî de Pinochet rahîba gaz keno û aye zî bedêlneno, dima aye der şa beno. No sekans de rahîbe keye ra vecêna. Bi perayîş dewrê keyeyî ra şina û yêna. No perayîş de hereketê rahîbe sey melekanê tabloya Luca Signorelli “Roja Hesabî” eyseno. Rahîbe seba armancanê xo sînorê homanî rijnena û kewena guna. Fîlm de derhêner na mesela sey roja peyîn ya Hz Îsayî sembolîze keno. Xora peynîya fîlmî de rahîbe bi hacetê gîyotînî yêna kiştişî. Mergê rahîbe zî sey mergê îsayî sembolîze bîyo. Sekanso peyên de domanê kontî keye ra çi bibo gênî û uca tereknenî. Kont û maya ci leydîya asinêne zî şinê bodrumê keyeyî de zerrîyanê cemednaye û pawiteyan kenî zereyê mîkserî û şimenî.  

Fîlm vampîrîye sey zilmdar û eskerê ke darbe kerdê nîşan dano. Fîlm înan refê neheq û komkujî de vîneno. Bi fîlm Augosto Pinochetî û heme gonîwerî rexne benî. Înan nêdano xovîrîrakerdişî. Hetê bînî ra zî sîstemê darbe û dîktatorî zî ano verê çiman. Înan sey vampîran, merdiman zî sey kurbananê înan pênase keno.  

Nika peynîya nuşteyê ma de ma reyna bipersî ; 

1. Eke sey nê tekstê dîyarînî rojêk vampîrêk bikewtine vernîya şima, gelo şima se kerdine? 

2. Gelo cuya şima de zî sey Kont, Adam yan zî Vladî vampîrî estî? Eke bibi ma senîn eşkenî înan eşkera bikerî?