Mehmed Olmez

Yew girawa nedîyaya de yew merdimo “îlkel” keweno destê Ewropayijan û demêk Ewropa de maneno, dima rayîrêk peyda keno ke biremo agêro şarê xo mîyan. Şarê xo rê  behsê însananê modernan keno;

Cuya însanê “modern”î de hertim yew fikr est o ke wazeno ‘çîyêk’ bikero ke wa ‘çîyêk’ bikero yê xo û tena seba xo bixebitno. Başîya heme însanan ney hertim  tena seba başîya yew kesî xebitêno. Û no kes zî hertim o bi xo yo.

Eke yew merdim vajo ke no çim yê min o û mi ra vêşêr kesêk nêeşkeno nê çimî bixebitno, no rast o o çim rasta zî yê ey o yan zî yew dest tena eşkeno seba yew kesî bibo. Heta tîya ez heq dana însanê “modern”î la însan tîya de nêvindeno seba ke yew dare berê ey ver de şîn bîya û meyweyî girewtî eşkeno vajo ke na dare yê min a û mi ra teber kesêk nêeşkeno meyweyanê na dare ra biwero. Seke a dare o bi xo kerda pîl û o bi xo afrirnaya. La a dare teqez yê ey nîya. A dara ke berê ey ver de û heme ca de vejîyena, destê Homayî yê. Xeylê destê Homayî est ê. Dare, asmên, vaş, hewrî û heme çîyê bînî destê Homayî ra tena yew ê. Ma eşkenê ê destan bitepîşê û seba ê destanê Homayî keyfweş bibê û beno ke tira îstîfade bikê la ma senî eşkenê vajê no “Destê Homayî” yê min o! Çîyo ke însano modern keno ha no yo.

Ziwanê ma de “laû” yena manaya “yê mi” la eynî wext de yena manaya “yê to” zî. La ziwanê însanê modernî wina yew çeku çin a ke hem manaya “yê mi” hem “yê to” bido. Ziwanê înan de “yê mi” bi heme çîyanê xo tena seba min o, “yê to” zî bi hema çîyanê xo tena seba to yo. Coka no însano modern her çîyo ke dormeyê ey de yo, tira vano “yê mi”. Eke welatê înan de ti yew çî bivînê, mesela yew dare, vilike, meywe, awe yan zî yew kulma herre, cade uca de kesêk peyda beno û vano no çî yê min o. La ma vajê ke to destê pana yan zî tira parçeyêk girewt, însano modern hêrs beno, qîreno û to ra vano “dizd”. Manaya na çeku zaf giran a. Ez nêeşkena şima rê îzah bika.

Nê însanî, seba ke çîyo ke tira vato “yê mi” yewna kes dest panêno û nêgîro qanûnî awan kerdî û bi seyan kesî ke tena karê înan pawitişê nê qanûnan o, est ê. Nê însanî pêro seba ke o çîyo ke tira vato “yê mi” ey de bimano, xebitênê. Uca de însanî wina xo ra bawer ê ke şima bivînê şima rasta zî vanê qey o çî rasta zî “yê ey” o. La wayîrê her çî û her wextî tena Homa yo. Seke Homayî rasta zî her çîyê xo dewrê înan kerdo. Seke asmên, dare, hewrî, behr û vilikî êdî yê Homayî nîyê.

Zafê nê însanan Homa rût û repal kerdo. Heme kar û hal înan no yo. Heta zafê înan ferq nêkenê ke çîyo xirab kerdo. Nînan ra tayê kesî hema senî ke yenê dinya, nê çîyanê “yê mi” pîyê xo ra gênê. Şima se vanê vajê zaf çîyê Homayî nêmendo. Însananê ucayî heme çîyê ey girewtî û kerdo “yê mi” û “yê to”. Seba ke destê ey dê çîyêk nêmendo nêeşkeno keyfê Homayîye zî bivejo.

No însano “modern” çend mezgê xo bixebitno û bifikrîyo zî nêeşkeno hende xorîn bifikrîyo fehm biko ke ‘çîyo ke ti nêeşkenî pêt destanê xo de bitepîşê, yê to nîyo’. Nêeşkeno ke fehm biko ke no banek ey rê zêde yo heqê herkesî est o ke xo bisterno, heqê herkesî est o ke misqalêk zî bibo rojî ra feyde bigîro, heqê herkesî est o ke payê yew parçeyê herre no û heqê herkesî est o ke qet nêbo yew dare zî biba bieşko tira meyweyan biwero. Seke Homayî dîyar û kerdo û wazeno.

Homa seba nê kerdişanê însanî cezayêka girane daya ey. Ters dekerdo zerrîya înan. Tersê vindîkerdişê “yê mi”yan. Coka ê însanî qet sey ma rehet û bêters hewna nêşîyê nêzanê ke no hîs senîn o zî. Seba ke çîyê ke ey bi roj arê kerdî, şewe cayê xo de vinderê hewna şêro zî tim haya yo. Nê çîyê “yê mi” senî bîyê belayê sereyê înan. “Yê mi” ey ra vanê, seba ke to ez Homayî ra girewta, ez zî tehdayê to kena.

La cezaya Homayî ya tewr pîle no ters nîyo ke kewto zerrîya înan. Ney ra pîlêr cezayêk est a ke Homayî daya nê însananê heskerdoxanê “yê mi”yan. Însanê ke tay “yê mi”yê înan est ê û êyê ke zaf “yê mi”yê înan est ê, mabênê înan de şarêko bi seserran dewam ke, afirnayo. Cezaya Homayî na ya. No şer zaf çetin û rijneno û nêqedîyeno. Êyê ke wayîr ê, nêwazenê bidê û ê bînî wazenê bigîrê la nêeşkenê çîyêk zî bigîrê. Seba ke ma nêeşkenê vajê nê însanî zî însanê kamîl û biaqil ê. Yan seba ke firsend nêdîyo yan zî seba ke dizdîye rê erey kewtî, “yê mi”yê înan hende kêmî yê.

Birayê min ê delalî, hetê ma de bifikrîyê ke însanê ma seba yew raywanî banekê xo de ca nêdano ci, bifikrîyê ke yew selika mûzê kesêkî est a û hemverê ey de kesêk mûze wazeno, o kes mûzêk zî nêdano ci. Şima derheqê nê kesî de çi fikrênê? Ez çimanê şima de hêrs lewanê şima de qijvînayîşî vînena la ê însanê “modernî” ney ra teber çîyêk nêkenê. Bi seyan doşekê ey bibê zî nêeşkeno şewêka şilîye de yew doşek bido kesekî. Banekê ey heta ke şima vajê xişn bibo zî nêeşkeno yew şewe yew raywanî bikero mêman. Heta ke şima vajê werdê ey bibo zî nêeşkeno yew vêşanî mird bikero. La bawer bikê ke bi hezaran vêşan teberkerdeyî est ê uca de.

Yew dare bifikrîyê. Wexto ke pîl bîye meywe û pelanê xo rişnena. La însanê modernî sey a dar ê ke nêwazena meywe û pelanê xo birişna. La o wext pel û meyweyî neweyî senî virazîyenê? Zanayîşê yew dare yê însanê modernî ra hîna zaf o.

Mîyanê ma de zî tayê kesî est ê ke doşek û posteyê ey ê xozan zêde yê. Serdarê kabîleya ma wina yo. La xora nê çî ma bi xo dîyarîyê ey kerdî ke hurmet û heskerdişê xo bimojnê û ma hurmet danê serdarê xo. Şexsê ey rê ma hurmet kenê. La uca de wina nîyo. Ê hurmetê doşek û posteyê xozan kenê. Eke mabênê înan de kesêkî de nê çî çin bê hurmetê ey zî nêyeno kerdene. Seba ke hurmetê nê çîyan kenê nêeşkenê yewna kesî reyde pare bikerê.

Goş û çimanê xo nê çîyanê însanê modernî rê padê û wîjdan û aqilê xo bipawê. Her çî yê Homayî yo.

Kitabê Erich Scheurmannî yê “Papalagî” de yewna hewa çimê yew “îlkelî” ra behsê însanê ewropayijî beno. Mi ci ra îlham girewt û goreyê xo newe ra nuşt.