Mehmet Şah Aslan
Eno roman serra 2023 de hetê Weşanxaneyê Avesta ra çap biyo. 198 rîpelî yo. Roman semedo ke biyaneyê ke heyatê Muradî û dapîra ci de qewmîyayê de behs beno, ma eşkenê vacê ke eno roman yew romano bîyografîk o. Roman de sanikî ke miyanê şarî de yenê zanayiş zî estê. Wexto ke zimistan de domanî keyeyê dapîra Muradî Seyrê de yenê pêser, dapîre înan rê sanike Pîre û Pisînge û sanika Pepûke vana. Enê her di sanikî sewbîna reng danê roman î.
Roman dewa Çewlîg Madîya, Hamburg, Berlîn, Schwerin, Diyarbekir, Dara Hênî de vîyareno. Nuştox wexto ke behsê enê cayan keno, bi yew hawayo serkewte enê cayan teswîr keno.
Roman de destpêk de behsê hewnê dapîra Muradî Seyrê beno. Seyrê hewnê xwu de hevale xwu Martê vînena. Martê miyanê awe lêle de veng dana Seyrê. “Seyrêê hevalê ez ha mirena, ti çira vindena Seyrêêê!” Seyrê miyanê dewa Madîya de yew cînîya zanaya, mequl û wayîrê hurmetî ya. Her kes aye rê hurmet keno. Naberdê aye zî yew merdimî ra teber her kesî dir baş o. O merdim zî Meh Key Ebasî yo. Çimkî bi goreyê aye Meh Key Ebasî bibi sebebê tornê aye Muradî û tayê merdimanê bêguneyan.
Kitab de Murad derheqê ena mesela de wina vano “ O wexto ke koyan de, dewan de pêkewtişî zaf bîyêne û awe tewr lêl bîye ez dek û dolaban ra bêhay nişka sey yew maseyî kewîyabîya serê olta û girewîyabîya nezaret. Nê çîy heme semedê bêbextîya Meh Key Ebasî ra bîy ke, derdê ey mêrdeyê ema mi bî. Ey o xo rê dişmen dîyêne. Çira wina kerdêne? Çunke ey û embazanê xo esrar romitêne û waştêne ke mêrdeyê ema mi Weşcayiş xal Feyzî hêgayê xo bido înan, la ey no qebul nêkerdêne. Heto bîn ra ez zî pê hesîyabîya. Weşcayijan reyde ma vera înan vindertî û ma gerrêyî înan kerdbî. Aye ra wina ma rê xayîntî kerdêne.” Murad dima zî Egîd Efendî û embazê ey Abdî reyde lej keno. Behdo zî ewnîyeno ke edî tirkîya de huzurê ey nêmendo dano piro şino Alamanya. Alamanya de Haym de, keyeyê penaberan de behsê heyatê xwu keno. Behsê kekê Dapîra Muradî Dengbêj Filîtî kenê. Dengbêj Filît yew merdimo bêveng û zerrîtenik o. Qet nêzewecîyabi. Haweyo ke yeno zanayiş, Dewleta Osmanî o seba Herbê Yewinî bena eskerîye. Ageyrayiş de xwu dana îlim û îrfanî ser. Wexto ke kilamanê xwu vano, merdim zano ke yew dejo giran anceno.
Roman de yewna karekter zî Dilşa ya. Dilşa waştîya yê Muradî ya. A û Muradî Alamanya da yewbînan nas kerdbi.Hurdî zî welatê xwu ra dûrî bi. La nika xerîbeyî de yewbînan rê bî waştî. Dilşa şarê Palu ra ya. A û Murad rojike Schwerin de şinê yew restorant de ronişenê. Murad aye rê her tim behsa dapîra xwu, çemê Muradî keno. Wexto ke menu yeno çimê Dilşa gineno menu ra murizê aye tirş beno. Murad sebebê ci pers keno. Dilşa zî ey rê behsê dapîra xwu kena. Dapîra Dilşa yew şewe keyeyê înan de serê sofrayî de masîyan vînena. Dapîre nişa ra hêrs bena çîyêk nêwena û ageyrena şina odaya xwu. Dilşa nêeşkena yew mehna bida enê dirumî. Pîyê xwu ra sebebê heredyayişê dapîre pers kena. Kitab de Pîyê Dilşa cewabê enê persî wina dano “ Ax cana m’ ez se vajî? Pîrika to hema new serre bî, pêro keyeyê aye kişîyayê. Aye zî pa înan a gênî serê yew zinarî ra erzenê royê Muradî.” Dewam keno vano “ Pîyorê keyeyê aye; babîyê, dadîya aye û wakila aye mirenê. A tena birîndar monena û badê cû bi destê apê min o kalikî Tucar Kerimî yena xelisnayiş.” Dilşa wexto ke sebebê enê zilmo ke bi keyeyê dapîra aye biyo pîyê xwu ra pers kena, pîyê aye vano ke “Çimkî keyeyê pîrîka to Armenî bî.”
Dilşa dewamê qiseykerdişê xwu de pîyê Dilşa derheqê pîrîka Dilşa de çîyê ke Dilşa ra vatîbî Muradî rê behs kena, Murad mat maneno. Çimkî eynî çîyê Dapîra Muradî zî Muradî ra vatîbî. Murad qiseykerdişê Dilşa ra veceno ke Pîrîka Dilşa Martê hevale Pîrîka Muradî Seyre bi xwu ya.
Murad bedê des serran ageyreno welat. Xwura dapîra ey her tim rayîrê Muradî pawêtêne. Murad wexto ke ageyreno welat teyare ci Diyarbekir de royeno. Roja bîn zî şino Dara Hênî û uca ra zî şino dewa xwu Madîya. Wexto ke dewe de benê o û dapîra ey têdir şinê serê Tuyêra Zîyare. Xwura zaf bîrîya dewa xwu kerdêbî. Wexto ketêdir şinê seyrangeh, dapîre Muradî ra persê Dilşa kena. Vana kam a, kamca ra ya? Murad zî vano “ Uca ra ya.” Belê Dilşa eslê xwu uca ra Torna Tîgranijon a. Keynayê qijkekyê Sarkîsî ya. Enê vateyî bibî sebebê matbiyayişê dapîra Muradî. Dapîra Muradî her çikas tewr vernî bawerîya xwu bi enê qalanê Muradî nêkero zî wexto ke Murad bi teferûat behsê keyeyê Sarkîsî û ê Armenî bîn ke ameyê kiştiş kerd, aye zî o tasdîk kerd.
Dapîra Muradî va “ Felek ti sarêy xwi biwerî. Himm, aye ra timûtim dekewtêne hewnonê mi. Ax Martê min a zerenca birîndare, leteyê cigera mi! Destê xwi mîyonê royî ra derg kerdêne, vatêne hewarê mi Seyrê! Nomeya ci Derdî bîy, oy ez bimrî!”, “Gurêy Allayî, pîlê pîlon o. Muradê mi tîra girewt berdî tornê Martêya mi het. Mi zî vatêne qey Marta mi merda, ti nêvonî çim keskê aya, Muradê min o dûrî mendîyê mi rê kerda waştî û emrê min o axirî de mi rê kerda yow dîyarî, Henzar bar tu rê şikir ya Homay.”
Dapîra Muradî Seyre uca de yewna sir Muradî dir bare kena. Dengbêj Filît wexto ke hema keyeyê Sarkîsî nêmeybî kiştiş, o û waya Martê Yeraz yewbînan ra hes kerdêne. Hema newe yeno zanayiş ke Dengbêj Filît wexto ke herb de yo waştîya ey semedo ke ameya kiştiş cokêna o zî edî dekewto halo tenatîye. Fek dinya ra veradayo û heta peynîya emrê xwu zî nêzewecîyeno.