Fırat Şîn

Gelo şima derheqê Zazakî de çi zanê?

Zazakî ke yew perçeyê ziwananê kurdkî ya û parçeyêkê ziwananê Îranîya vakur-rojawayî ya, mîyanê zanyaran de tim bîya babeta cigêrayîşî ya muhîme. Zaf ziwanzanî û cigêrayoxê namdarî sey Peter Lerch (1856-57), Friedrich Müller (1864) û Albert van Le Coq (1903) xebatanê xo de zazakî sey ziwanêkê kurdkî name kerdo.

XEBATÊ AKADEMÎKÎ

Serra 1985î de, cigêrayoxê muhîmî sey Terry Lynn Todd Unîversîteya Michîganî de û Dr. Ludwig Paul Unîversîteya Giessenî de cigêrayîşê hîrakerdeyî nê ziwanî ser o kerdî.

VILABÎYAYÎŞÊ COGRAFÎ

Zazakî ewro 9 mintiqa serekeyî yê Vakurê Kurdîstanî de yena qiseykerdiş:

1.    Aksaray (Hîlkecik)

2.    Bedlîs (Modkan)

3.    Çewlîg (Azarpêrt, Bonqilan, Çêrme, Darahênî, Gêxî, Kanîreş û Xorxol)

4.    Dêrsim (Çemişgezek, Mazgêrd, Pêrtag, Pilemurîye, Pulur, Qisle û Xozat)

5.    Dîyarbekir (Çêrmug, Çinar, Erxenî, Gêl, Hênê, Hezro, Lîce, Karaz, Pasûr, Pîran û Şankuş)

6.    Erdexan (Mêrdînîk)

7.    Erzingan (Îlîç, Kemalîye, Kemax, Mose û Têrcan)

8.    Erzurum (Aşqele, Çad, Hesenqele û Xînûs)

9.    Meletî (Sîro)

MINTIQAYÊ BÎNÎ

10. Mûş (Gimgim)

11. Ruha (Sêwreg)

12. Semsûr (Aldûş)

13.Sêrt (Hewêla)

14.Sêwas (Qengal, Zara, Ulaş, Macîran û Dîvrîgî)

15. Xarpêt (Dep. Maden, Mîyaran, Palo, Qowancîyan, Sivrice û Xulaman)

HÛMARA QISEYKERDOXAN

Goreyê texmînan, nêzdîyê hirê-çar mîlyon kesî bi nê ziwanî qisey kenê, labelê na hûmare mîyanê xo de sey kirdkî, dimilî yan zî zazakî yena namekerdişî.

NAMEKERDIŞÊ CÎYA Û FEKÎ

Mintiqa cîya-cîyayan de no ziwan nameyanê cîya-cîyayan reyde yeno şinasnayîş:

  • Kirdkî: Çewlîg, vakurê Dîyarbekirî û zafêrî xo rê kird û ziwanê xo rê zî kirdkî vanê.
  • Dimilî: Mintiqa Çêrmug, Sêwreg û Aldûşî de no name yeno şuxulnayîş.
  • Zazakî: Mintiqa Xarpêt û Madenî de no name yeno şuxulnayîş.
  • Nameyê Bînî: Mintiqayanê cîya-cîyayan de sey Qoçgirî û Sêwasî de, zaf nameyê cîyayî sey "Zonê Ma" (ziwanê ma) zî yenê şuxulnayîş.

FEKÊ ZAZAKÎ Û STANDARDÎZEKERDIŞÊ ZIWANÎ

Ziwanê zazakî de hirê fekê serekeyî estê ke goreyê mintiqa cîya-cîyayan yenê şuxulnayîş:

FEKÊ SEREKEYÎ

1.    Zazakîya Vakurî (Şêweya Dêrsimî): Mintiqa Dêrsim, Erzingan, Qoçgirî û Gimgimî de yena şuxulnayîş.

2.    Zazakîya Mîyanêne: Çewlîg, Xarpêt û mintiqayanê Dîyarbekirî de yena qiseykerdiş.

  1. Zazakîya Başûrî (Şêweya Çêrmugî): Mintiqa Çêrmug, Sêwreg û Aldûşî de yena şuxulnayîş.