Kitabê mûsnayîşî yê nuştox û cigêrayox Haydar Diljenî "Destpêkê Ziwanê Ma" vejîya.
Kitabê mûsayîşî yê nuştox Haydar Dljenî "Destpêkê Ziwanê Ma" "Weşanên DENG"î ra vejîya.
No kitab, kitabê destpêkî yê mûsnayîşî kirmanckî (dimilî/zazakî) yo.
Haydar Diljen destpêkê kitabê xo de nê çîyan vano û bi hîrayî derheqê kitabî de malumatan dano;
“No kitab qandê domananê 6-9 serreyan o. Labelê kesê resayey zî şenê nê kitabî bixebit nê. No kitab goreyê metodê vengî ameyo amadekerdene, o semed ra bi alfabeya dest pêkeno. Domanî do bi nê kitabî ya venganê kirmanckî (dimilî, kirdkî, zazakî) bimusê; seba qiseykerdiş û rastnuştişî hîmê ziwanî awan bikerê. Domanî do bi nê kitabî ya ferqê telefuzê venganê kirmanckî “e” û “ê”, “k” û “q”, “v” û “w” û ê bînan bimusê.”
Nuşteyê nê kitabî goreyê tayê prensîban (erjan) û temayan ameyê amadekerdene; sey nimûne: Demokrasî, heqê merdiman, kîşta heqan a yewbîyayîşê cinî û camêrdan, piştîya yewbînan girewtiş; kîşta dîn, mezheb, nîjad, reng ûsn ra yewgirotişê merdiman.
Nê kitabî de temayê sey rojê hewteyî, mewsîmî, xoza, newroze, heywanî, embazîye, keye, dibistan, werd, trafîk û yê bînî zî est ê. Nuşteyanê nê kitabî de merdimî goreyê komelêde demokratîkî hereket kenê. Domanî zaf azad ê. Keynekî zî futbol kay kenê, cinî zî erebe ramenê, pî û maye pîya hem teber de hem zî keye de kar kenê.
Seba ke domanî folklorê kurdkî ra hes bikerê, ma ca dayo çend deyîr, mertal, sanik, şiîranê domanan û vateyê verênan zî. No kitab bi tekstanê kitabê Haydar Diljenî “Ziwanê ma” ke serra 1996î de Îstanbul de amebi neşrkerdene û kitabê Haydar Diljen û Sabîha Diljene yo kurmancî “Zimanê me” ke serra 2016î de Amed de ame neşrkerdene ra ame werte.
Ma tekstê her di kitaban nê kitabî de xebitnay. Mamosta Îhsan Esparî verê çapî no kitab wend û bi pêşnîyazanê xo yê erjayeyan kîşta ziwanî ra hewna başêr kerd. Bi resmanê Genim Renas Erdem yê xasekan a no kitab gedeyan rê hewna balkêş bi. Ez nê her di erjayeyan rê û qandê weşanayîşî Weşanxaneyê Deng rê, qandê mîzampajêde delalî zî Turan Erdemî rê zaf sipas kena!."
Derheqê Haydar Diljenî de
Haydar Diljen serra 1951î de Sêwregi de, dewda Xerznoy de ame dinya. Xerzno, nehîyada Bucaxî de ro û Xerznoyijî pêro dimilî qisey kenê. Hewna ke H. Diljen 4-serre bî, înan keyeyê xo dewa Xerznoy ra berd dewda Kefernazî kurmancan mîyan. Dewda înan de mekteb (dibistan/wendegeh) çinêbî. Ey dibistana destpakerdeni dewida nezdîyê înan Bilêrizî de qedênê.
1970 de Erxenî de wendişê mamostayeyda dibistana destpakerdeni qedêna û dewa Sêwregi Muxabî de dest bi mamostayîye kerd.
1974 de kewt Enstîtuya Perwerdeyî yê Diyarbekirî (Diyarbakir Egitim Enstitusu). 1977 de na enstîtu qedênê û bî mamostayê dersa ziwan û edebîyatê tirkî û Diyarbekir de, Lîseya Dîyarbekirî (Dîyarbakir Lîsesî) û “Ataturk Ortaokulu” de mamostayîye kerde.
1980 de cûntaya eskerey Haydar Diljen kar ra eşt.
Ey komelandê mamostayan de zî aktif kar kerd. Serranê 1973-1974an de serekîya şûbaya TOB-DERi yê Sêwregi kerd. 1975 de bî sekreterê şûbaya TOB-DERi yê Diyarbekirî. 1978 de, Anqere de, kongredê "TOB-DER"i de mamostayê Diyarbekirî temsîl kerdî.
Mabêndê serrandê 1971 û 1980 de çend finî kewt hepis û vijiya. Ci rê xeylê dawey abîyay.
1982 de welat ra vejîya teber. Nezdîyê serê Sûriye, Rojawa û Lubnan de mend.
Nîsana 1983 de şi Swêd û wija de ca bi. Ey 13 serrî nêşa sirgûney ra ageyro welat. Fina siftê hamnandê 1996î de ageyra welat.
H. Diljenî, Swêd de 36 serrî mamostayîye û îdarekerdoxeya perwerdeyê kurdkî kerde. Ey Swêd de Unîvesîte de perwerdey ser o çend kursî zî wendî.
Haydar Diljenî heta nika 15 kitabê dersi nuştê. Kitabê ey wendegehanê Swêdî de dersa kurdkî de yenê wendiş. Ê kitaban ra yew kitabê alfabada dimilî, “Ziwanê Ma/Alfaba” yo. No kitab, 1996 de neşir bî. Kitabê ey yo verên 1990 de, bi nameyê “Zimanê Me 1” Swêd de vêjîya.
Haydar Diljenî kovar û rojnameyanê Armanc, Berbang, Medya Gunesî, Çira, Vate, Avaşîn, Welat, , Azadîya Welat, Hîwa, Ozgur Polîtîka de, bi kirdaskî û dimilî (zazakî) ziwan û kulturî ser o xeylê maqaleyî nuştî.
Ey Swêd de mabênê serranê 1990-1992 de redaktoreya beşa dimilî yê kovara Federasyonda Komelandê Kurdan “Berbeng”i kerde. Mabênê serranê 1984 û 1990 zî redaktoreya kovara “Armanc”i kerde.
Haydar Diljen û çend embazandê xo ya, 1996 de, Swêd de “Grûba Xebate ya Vateyî” awan kerde û redaksîyonê Kovara Vateyî yê sifteyênî de ca girot. Haydar Diljen, 27 serrî yo ke xebata xo ya dimilî ser o Grûba Xebatê ya Vateyî de dewam keno.
Haydar Diljenî 2012 de Swêd de xelata pedagojî ya Şaredareya Vesterosî giroti û 2013 de zî Swêd de zey mamosteyo pêşeng (advanced teacher) ame weçînayîş.
Haydar Diljen, heta nika Swêd, Almanya, Belçîka, Hollanda, Swîsre, Kurdistan û Turkîye de beşdarê xeylê semîner û konferansa bîyo û pêşkêşî pêşkêş kerdê.
H. Diljen 1977 de bi embaza xo ya Enstîtuya Perwerdeyî yê Dîyarbekirî Sabîha Diljena zewijîya û bi namedê Şîlan, Arjen û Diljenî ya hîrê qeçekî/domanê înan estê.
Haydar Diljenî 2013ê de peynameyê xo yo “Otlu”, Amed de bi qerarê mehkemaya, virna û resmî kerd DILJEN.
Haydar Diljen, nika hem Swêd de hem zî Amed de ciwêno.
_________________________________________
Çend kitabê Heydar Diljenî:
- Destpêka Zimanê Me (Bi Sabîha Diljeni ya)
Çapa yewine: Weşanên DILJEN, Vasteras, 2008
Çapa diyine: Weşanên HÎVA, Dîyarbekir, 2016 - Destpêka Zimanê Me – Pirtûka Xebatê (Bi Sabîha Diljeni ya)
Çapa yewine: Weşanên DILJEN, Stockholm, 2021 - Zimanê Min 1
Çapa yewine: Weşanên Jîna Nû, Stokholm, 1990
Çapa diyine: Weşanên DILJEN, Stokholm, 1999
Çapa hîrêyine: Weşanên DILJEN, Uppsala, 2009
Çapa çarine: Weşanên DILJEN, Stokholm, 2021
- Zimanê Min 2
Çapa yewine: Weşanên DILJEN, Uppsala, 1997
Çapa diyine: Weşanên DILJEN, Vasteras, 2018
- Zimanê Min 3
Çapa yewine: Vasteras, Weşanên DILJEN, 2018
- Zimanê Min 4
Çapa yewine: Weşanên DILJEN, Vasteras, 2017 - Zimanê Min 4 - Pirtûka Xebatê
Çapa yewine: Weşanên DILJEN, Stockholm, 2021 - Destpêka Rizimana Kurdî
Çapa yewine: Weşanên Çarçira, Stenbol, 1994
Çapa diyine: Weşanên Jîna Nû, Stokholm, 1994
Çapa hîrêyine: Weşanên DILJEN, Vasteras, 2005 - Ziwanê Ma Alfaba (kirmanckî/zazakî/dimilkî/ kirdkî)
Çapa yewine: Weşanên DILJEN, Uppsala, 1996
Çapa diyine: Weşanên Nûjen, Stenbol, 1997 - Dergûşa Nasnameyê (Bi J. A. Erdem, R. Kerîm, M. Lewendî ya)
Çapa yewine: Weşanên Skolverketê (Dayreya Giştî ya Karûbarê Perwerdeyê ya Swêdê), Stokholm, 2002
Çapa diyine: Weşanên Sîtav, Wan, 2014 - Destpêkê Ziwanê Ma, Weşanê Deng, Dîyarbekir, 2023
Kitabê açarnayey (tercume) : Kitabê (Pirtûk) domanan/qeçekan:
Swêdkî ra seba dimilî:
1. Tûte yo Pasta Virazeno, Weşanên APEC, Stokholm,1997
2. Tûte yo Şino Teber, Weşanên APEC, Stokholm, 1997
3. Emma ya Tixtorî Heti, Weşanên APEC, Stokholm, 1997
4. Emma Şina Tixtordê Dindanan Heti, Weşanên APEC, Stokholm, 1997
Swêdkî ra seba kurmancî:
5. Sê Nêrî, Ndio kultur & kommunikation, Stokholm, 2016
6. Keça Şerrûd Lotta, Apec, Stockholm, 1997
Zazakî News