Mihemed Kurdî
Mihemed Kurdî
Gama ke babete kurdê zazayîbî, şer û munaqeşeyê giranîzî pey ra yenê. Coka mi nuştişê nê nuşteyî seba xo yew karo neteweyî dî. Ez do nuştişê xo de xîret bikera ke babete û meqsedê ci şirove bikera.
Munaqeşeyê ke kurdanê zazayan ser o yê, nê rojan de reyna kewtê rojeve, bitaybetî zî Înternet ser o. Derheqê babete de fikrê cîya-cîyayî yenê vatene. Tayê vanê zazayî kurd nîyê û neteweyêka cîya yê, tayê vanê zazakî dîyalektêka kurdkî nîya û zazayî zî kurd nîyê, tayê vanê zazakî dîyalektêka kurdkî ya û zazayî zî kurd ê, tayê zî vanê zazayî tirk ê. Înan ra her yew xo rê çîyêk vano.
Roja ke Komara Tirkîya awan bîya heta nika ziwanê ma ser o polîtîkayê înkar û asîmîlasyonî ca ardî. Komara Tirkîya tena bi nê polîtîkayan hêrişêma nêkena, eynî wext de semedo ke vernîya yewbîyayîşê kurdan bigîra îdîayanê xeletan erzena mîyanê kurdan û wazena ke bi no qayde kurdan yewbînan ra dûrî bikera.
Îdîayanê Komara Tirkîya ra yew no yo ke vana "Zazayî kurd nîyê". Komara Tirkîya kurdê ke pê dîyalekta kurmanckî qisey kenê sey "Kurt" bi name kerdê û ziwanê înan zî sey "Kurtçe" bi name kerdo. Nê semedî ra kurdê ke pê dîyalekta kirdkî (zazakî) qisey kenê ê zî sey "zazayan" bi name kerdê û ziwanê înan zî sey "zazakî" bi name kerdo. Komare wazena ke bi nê îdîayanê xelet û bêbingeyan
mîyanê kurdanê kurmanc û kirdan (zazayan) de probleman peyda bika û înan yewbînan rê bikera dişmen. Çi heyf ke zaf kesî û heta kurdî zî semedê feydeyê xo piştî danê nê îdîayanê xelet ûbêbingeyan.
Raşta ey nê îdîayî resenê daraxêkê xeterî, tîya de ganî ma kurdî hişyar bê û hayîya ma derheqê muhîmîya babete de est ba. Ganî ma zî sey tirkan tena dîyalekta kurmanckî ra nêvajê ziwanê kurdkî, eke ma wina bifikirê ma do bibê qatilê şar û ziwanê xo. Ganî her kes weş bizano ke kirdkî(zazakî)dîyalektakurmanckî nîya û kirdî (zazayî) zî kurmanc nîyê la kirdkî(zazakî)û kurmanckî her di zî dîyalektê ziwanê kurdkî yê û kirdî (zazayî)û kurmancîher di zî kurd ê. Yanî kurdî tena kurmancî nîyê û kurdkî zî tena kurmanckî nîya;bi qasê kurmancan kirdî (zazayî) zî kurd ê û bi qasê dîyalekta kurmanckî, dîyalekta kirdkî (zazakî) zî kurdkî ya.
Raşta zî benoke ewro kurdê ke pê her di dîyalektanê kurdkî(kurmanckî-kirdkî) qisey kenê yewbînan ra weşfehm nêkenê, yanî beno ke her di dîyalektî zî yewbînan ra dûrî bîyê. Sebebêyewbînî radûrîkewtişê her di dîyalektan zî no yo:Kesê ke vanê zazayî kurd nîyê, no seserrîyo ke her di dîyalektî zî qedexe kerdê û perwerdeyî ra zî mehrûm veradayê, cokaher di dîyalektî zî zeîf bîy û kewtê pêlê asîmîlasyonî ver. No zî bîyo sebebê pê ra dûrîkewtişê her di dîyalektan. Eke perwerde bi her di dîyalektan zî bêro dayene, do teqez her di dîyalektî zî yewbînan rê bibê nêzdî û bêrê standardîzekerdene.
Hêz û kesê ke vanê zazayî kurd nîyê, gelo meqsedê înan bi nê vatişan çi yo? Eke raşta zî xemê înan ziwan bo û vatişanê xode zerrî ra yê, o çax wa kirdkî (zazakî) bikerê ziwanê fermî û perwerdeyî, o çax ma zî do piştîya înan bikerê. Labelê ma baş zanê ke xemê komare ne kirdkî (zazakî) ya û ne zî kurmanckî ya, xora her di dîyalektî zî hetê komare ra ameyê qedexekerdene û pelixnayene. Coka ganî kurdî pêro nê dirîyîye bivînê û nêrê xapênayene.
Kurdê ma yê kekirdkî qisey kenê û zafane bajaranê sey Dêrsim, Çewlîg, Amed, Xarpêt, Riha, Semsûr û Mûş de ciwîyenê. Ê zî semedê xo nameyanê cîya-cîyayan vanê. Şarê ma yê hetê Dêrsimî xo ra vano "kirmanc" û ziwanê xo rê vano "kirmanckî", şarê ma yê hetê Sêwregi û Çêrmûge xo ra vano "dimil" û ziwanê xo ra zî vano "dimilkî" labelê zafêrî şarê ma xo ra vano ”ma kird ê”, û ziwanê xora zî vano "kirdkî". Xora nameyê kitabê kirdkî (zazakî)yê yewinî, o ke hetê Ehmedê Xasî ra ameyo nuştene,"Mewlûdê Kirdî" yo. Nê serranê peyênan de çekuya "zaza" zêde namdar bîya. Goreyê tayê cigêrayîşan "zaza" nameyê eşîrêk o, goreyê tayê bînan zî "zaza" nameyê zozan/waran o. Şarê ma zafane xo ra nêvanê zaza labelê tirk û kurdê ma yê kurmancî înan ra vanê zaza.
Ganî ma pêro weş bizanê ke na babete ser o munaqeşeyêka winasî do çi havile û xeyr nêdo şar û ziwanê ma,havila naye tena gangêranê şarê marê est a. Xora dişmenan welatê ma lete-letekerdo û xora xeterê vîndîbîyayişê kirdkî (zazakî) est o, coka hewce nêkeno ke ma zî yewbînan lete bikerê. Nê semedî ra zî ganî ma hertim yewbînan ra zaf hes bikerî û ma hertim wayîrê yewbînan bivejê.
Hêvî û waştişê ma oyo ke şarê ma semedê ameyoxê xo goş nêdo nê îdîayanê bêbingeyan. Wext wextê nêmunaqeşeyan nîyo, wext wextê pawitişê ziwanî yo û wext wextê yewbîyayîşê kurdan o.
No nuşetê reya verîne hûmara 74ine ya Kovara Vateyî de ameyo weşanayîş