Meqaleyî

Rayberanê ziwanê ma ra Munzur Çem...

13.01.2024 - 20:53

Enwer Yilmaz

Nuştox, ziwanzan, cigêrayox, kedkarê ziwanê Kirmanckî (Zazakî) endamê Grûba Xebate ya Vateyî û embazê Seyîd Rizayî Munzur Çemî roja 11ê Kanûna 2022î de şaristanê Almanya Berlîn de dinyaya xo bedilnabi. Ma demo peyên de zî 9ê Teşrîna Peyêne YA 2022Î de yewna ercê xo Mehmûd Nêşiteyî vînî kerdbi. Nê her di ercê ma, zanayeyê ma, rîsipîyê ma dejêko bêrdeman zerrîya ma de verday. Ma se vajê! Sereyê şarê ma weş bo. Wa mîyanê nûr û gulan de bikewê ra. Ma do kedkaranê ziwanê ma xo vîrî ra nêkerê.

Mi o serra 2012î de şinasnabi. Mi Komela Çewlîgijan de dersa Kirmanckî dêne. Her çiqas hetê rastnuştişê ziwanî ra zanayîşê mi kêm bi zî mi goreyê zanayîşê xo derse dêne û da 15-20 wendekarê ma estbî. Rojêka zimistanî, aşma Çeleyî de mi semtê Ofîsî yê Dîyarbekirî de bînê bînayêke de derse dêne. Dr. Şemsettîn Koç destê ey de telefonê destan çend rey şi teber ame zere. Mi va "Keko xeyr o, eke karê to esto ti eşkenî şêrî " va "Ney, mêmanêkê mi Ewropa ra yeno. Ez ey rê ca tarîf kena" Mi va "De baş o wa o zî bêro" Wexto ke ez derse de bîya Munzur Çem ame zere. Destê ey de çenteyêk estbi. Paltoyêko derg û sîya peredaye bi. Mi ca de o şinasna. Ame hetê peynî de cayêk de bêveng nişt ro. Ewnîya mi ra va 'Dewam bike' Ez bîya sûr, mi areq eşt. Heta ke derse qedîya goşdarîya mi kerd. Xora dersa ma ya peyêne bî. Derse qedîya ma pêro şîy persê ey kerd. Hevalan ey ra va "Enwer senî derse dano? Va " Zaf rind derse dano. Şansê şima esto ke wîna yew mamostayê şima esto."

Halbukî mi qet rind derse nêdêne. Kêmanîya mi zaf bî hetê rastnuştişî ra. Badê pey têkilîya ma dest pêkerde. Mi rê çend metnî erşawitî ke ez xo aver berî. Raşta ci merdimêko zerrînizm, zanaye û ercaye bi Munzur Çem. Mi ê hereketê ey qet xo vîr ra nêkerd. Eke yewêko qûre bîyêne bivatêne "Nêzano derse bido." La o her tim waştêne vernîya ciwanan akero.

Nuştox û Cigêrayox, kedkarê ziwanê Kurdkî, roşinvîr û ronayoxanê Grûba Xebate ya Vateyî ra Munzur Çem xeylê wext estbi ke nêweş bi û tedawîya qansêrî dîyêne. Munzur Çem çi heyf ke xerîbîye de şaristanê Almanya Berlîn de şi heqîya xo ser. Wefatê Muzur Çemî mîyanê sîyasetê Kurdan û roşinvîr û nuştoxanê Kurdan de bi sebebê xemgînîyêka pîle.

Raşta ci Munzur Çem semedê ziwanê ma û miletê ma merdimêko muhîm bi. Seke yeno zanayîş, Grûba Xebate ya Vateyî serra 1996î de Swêd de ameya ronayîş. Munzur Çem zî ronayoxanê Grûba Xebate ya Vateyî ra yew bi. Hetanî ke bi nêweş (2014) mîyanê Grûbe de serekîya kombîyayîşan kerdêne. Munzur Çem hetanî roja ke şi rehmet semedê şarê xo û semedê ziwanê ma xebatî kerdî. Hetêk ra yewêko welatperwer bi hetêk ra zî yewêko kedkar... Motîvasyonê ey zaf zêde bi. Cuyayîşê xo de bi temamî qayîl bi ke kultur û ziwanê Kurdan nêmirê, aver şêrê û bêrê pawitiş. Waştêne wa Kurdî zî sey her miletî bi heqanê xo biciwîyê, azad bê, yew statûya înan bibo. Hetêk ra zî her wext waştêne bido ispatkerdiş ke Kirmancî/Zazayî û Elewîyî zî Kurd ê. Nê meseleyan ser o xebatê ey ê akademîkî estbî. Nasnameyê Dêrsimî ser o zaf xebatî kerdî û dayî çapkerdiş.

Munzur Çem dewa Gêxî Qurze de amebi dinya. Goreyê wasîyetê ey meyîtê ey dewa ey de amey definkerdiş. Raşta ci Munzur Çem temsîlê yew neslî kerdêne. Temsîlê şexsîyetê Dêrsimî kerdêne. Yewbîyayî û hewlîya Kurdan waştêne. Demêko derg mîyanê sîyasetî de zî mend. Xora serra 1980 de demê derbeyê 12ê êlule de de surgun bi û şi Ewropa. Xeylê wext Swêd de mend. Serra 1996î ra nat Gruba Xebate ya Vateyî de xebate kerdêne. Dost û embazê ey ê bi serran M. Selîm Uzun semedê ey vano ke "Derdê ey Azadîya miletê xo û serbestîya ziwanê Kurdî bi.Derdê ey sey derdê Nurî Dêrsimî û Alîşerî bi, ziwanê ma Kirdkî (Zazakî) bi. O domanê Dêrsimî bi”

Raşta ci tay merdimî estê ke nameyê înan ganî nêro vîrkerdiş. Ê merdimê ke semedê kultur, ziwan û şarê xo xebatî kerdî, emrê xo daye, ganî qîmetê înan bizanîyo. Ez hêvî kena ke şarê ma xebatanê Munzur Çemî ra feyde bivîno, ê xebatî semedê înanbibê roşinî û înan rê rayîr nîşan bidî.

Munzur Çem Kam o

Munzur Çem serra 1947î de dewa Gêxî Qurze de ameyo dinya. Mektebo verên dewa Gêxî Seter de, mektebê mîyanênî zî qezaya Dêrsimî Qisle de wend. Serra 1962 de Erzirom de dest bi wendişê Kolejê Tenduristîye kerd, 1966 de Dîyarbekîr de qedêna. Amnanê 1966î de sey memurê tenduristîye dest bi kar kerd. Hetêk ra xebitîya hetêk ra zî wend. Bi no qayde, mektebê Îqtîsadî û Ticarî yê Berzî yê Anqara 1971 de qedêna.

1975 de îmtîhan qezenc kerd û Anqara de, Sayiştay de sey kontrolorî dest bi karê xo yê neweyî kerd. 1980 de, çend aşmî/mengî cuntaya 12ê êlule ra ver, welat terk kerd, şi welatanê teberî. Sebebê nê terkerdişî kar û xebatê eyê polîtîk û karê nuştoxîye bî. A roje ra nat welatanê Ewropa de ciwîya.

Munzur Çem 1970 ra bi nat meqala, hîkaye, roman û temayanê bînan de kitabî nuştî. Sanik û lawikê ke mîyanê şarî de yê, ê dayî arê. Temaya meqalayanê ey ekonomî, polîtîka û kultur bi. Îmla û rastnustişê kirmanckî ser o zî xeylî xebatî kerdî.

Cuntaya 12ê êlula 1980 ra avê, grûba polîtîk a ke bi nameyê “Özgürlük Grubu” (Riya Azadî/Rayîrê Azadîye) amêne namekerdene, de xebitîya. Meqalayê xo yê perîyodîkî kî ewilî kovar û rojnameyanê na grûbe de nuştî. Ma vaje, kovarê sey Özgürlük Yolu, Roja Welat, Özgürlük ûêb.

Wezto ke welat terk kerd, peynîya serra 1980 de şi Almanya. Ey hetêk ra karê xo yê polîtîkî ramit, hetêk ra zî sey rojnamegerî xebitîya.

Adara 1984 de Almanya terk kerde û şi Swêd, uca de îltîca kerd. Payîzê peyênê 1996î ra nat paytextê Almanya Berlîn de ciwîyêne.

Eserê Munzur Çemî êyê ke ameyê çapkerdiş

Türkiye Kürdistanı: Ekonomik ve Sosyal Yapı, Özgürlük Yolu Yayınları, 1985

Gülümse ey Dersim, vol. 1, Özgürlük Yolu Yayınları, 1990

Gülümse ey Dersim, vol. 2, Özgürlük Yolu Yayınları, 1991

Dünü ve bugünüyle "gerikalmışlık" sorunu, Öz-Ge Yayınları, 1991

Hotay Serra Usivê Qurzkizî, Roja Nû, 1992

Gülümse ey Dersim, vol. 3, Özgürlük Yolu Yayınları, 1993

Tayê Kilamê Dêrsimî, 1993

Ferheng: Kurdî-Tirkî (Zazakî), 1994

Ormanın Dili (1 ed.), Peri Yayınları, 1996