Mehmed Olmez
Destpêk
Dinyaya globale de ziwanan mabênê xo de têkilîyê xurtî viraştê û nê têkilîyan de metodê ke ameyê şuxulnayîş zî demî reyde aver şîyê. Zafê dewletanê dinya de hem dublaj hem zî açarnayîş zehmetîyanê xo reyde dewam kenê. Nê nuşteyî de ma do hem dublaj û açarnayîşî ser o hem zî problemê zazakî yê nê her di metodan ser o vinderê.
Açarnayîş
Ziwanî, dinyaya ma de wayîrê rolêko zaf muhîm ê û têkilîya ziwanan zî bi metodanê cîya-cîyayan virazîyena. Nê metodan ra di hebî tewr muhîm ê, dublaj û açarnayîş. Nê her di metodî zî seba têkilîya kulturan û averşîyayîşê ziwanan xizmetêko gird kenê.
Açarnayîş karêko zehmet o ke tede yew nuşte yan zî yew metn ziwanêk ra beno ziwanêko bîn. Seba açarnayîşêko rind, ganî açarnayox her di ziwanan zî rind bizano. La tena zanayîşê ziwanî bes nîyo. Açarnayox ganî kultur û tarîxê her di ziwanan zî bizano. Çunke her ziwan mîyanê xo de wayîrê kulturêk o û no kultur bi vatiş û îdyomanê xo est o. Coka açarnayîş tena karê ziwanî nîyo, eyni wext de karê kulturî yo zî. Seba ke açarnayîş rind bibo ganî tayê prensîbê ey bibê ke nê prensîbî zî zaf muhîm ê. Verê verkan ganî metnê orîjînalî rê sadiq bibo û nêyeno qebûlkerdiş ke nuştox çiyêk vato la açarnayox çîyêko bîn vajo. Dima ganî metno açarnaye wendoxan rê weş bêro fehmkerdiş û wendoxî problemê fehmkerdişî nêancê. Açarnayîşî ganî hem stîlê metnê orîjînalî bipawîyo hem zî manaya ke nuştox wazeno bido, a mana zî ganî bêro dayene. Nê heme seba açarnayîşêko rind lazim ê.
Cinsê açarnayîşî zî zaf ê. Mesela açarnayîşo edebî est o ke tede roman, hîkaye û şîîrî yenê açarnayîş. Açarnayîşo teknîkî est o ke tede katalog, broşur û dokumenî yenê açarnayîş. Açarnayîşo akademîk est o ke tede tez, makale û kitabê dersî yenê açarnayîş. Her yew zî wayîrê xusûsîyetanê xo yo û her yew de ganî goreyê ey metodêk bêro şuxulnayîş.
Zazakî de xebata açarnayîşî hema-hema newe dest pêkena. Tayê ajans, weşanxane û kesî est ê ke nê wareyî de xebitîyenê û labelê hema zî seba ziwanêk zaf tay ê. Beşê Ziwanê Zazakî yê unîversîteyan est ê la ê zî tay ê. Ma şênê vajê ke zazayî newe dest pêkenê. Kovaran de xebatê açarnayîşî est ê la ancîya zî bes nîyê. Coka seba zazakî nê wareyî de xebatî zaf muhîm ê û ganî zêde bibê.
Dublaj
Dublaj karêko bîn o ke tede vengê yew fîlm, rêzefîlm yan zî aniîmasyon ziwanêk ra benê ziwanêko bîn. Dublaj de karêko zaf muhîm o ke ganî veng û hereket têreyde bibê. Coka karkerê dublajî ganî hem ziwanî rind bizanê hem zî bieşkê rolê xo weş kay bikê. Herinda dublajî de binnuşteyî zî est o la zazakî de dublaj hîna zaf yeno tercîhkerdiş çunke dublajî de merdim eşkeno rehetêr temaşe bikero û seba ke wendişê zazakî zaf tay o zafê însanan nêeşkenê temaşe bikê.
Dublaj de merhaleyê cîya-cîyayî est ê. Verê verkan ganî senaryo bêro açarnayîş û adaptasyonê fîlmî bibo. Na merhele de ganî hem fehmbarîye hem zî senkronîzasyon bêro fikirîyayîş. Dima ganî vengê munasibî bêrê weçînayîş û testê vengan bêro kerdene. Naye ra dima ganî vengî bêrê qeydkerdiş û kalîteyê qeydan bêro kontrol kerdiş. Peynîye de zî ganî montaj û mîksaj bibo ke tede hem vengî hem zî muzîk û efektî pîya yenê senkoronîzekerdiş.
Zazakî de karê dublajî hema zaf tay o. Tena TRT Kurdî û ZarokTV nê wareyî de xebatanê rindan kenê û fîlmanê kartonan, belgefîlman û programanê bînan kenê zazakî. La seba zazakî nê wareyî de problemî zaf ê. Verê verkan stûdyoyê profesyonelî zaf çin ê û hunermendê ke zazakî zanê û eşkenê dublaj bikerê zî tay ê. Standardîzasyonê zazakî zî hema nêresayo her ca û hunermendê dublajî zaf reyan nêeşkeno bi dîksîyon biwano, coka ganî kesêk tim ey het de bibo ke xeletîyanê muhtemelan rast bikero.
Dublaj û açarnayîş seba kulturî zî muhîm ê. Bi nê metodan kulturê cîya-cîyayî yenê têhet û şarê cîya-cîyayî pêhesnenê. Naye ra teber ziwanî zî bi nê metodan benê dewlemend û newe ra xo virazenê. Mesela ziwanî mecbûr manenê ke xo rê termê neweyî virazê û no zî ziwanî keno dewlemend.
Seba ke nê xebatî hîna rind bibê û problem bibê kêmî, verê ganî standardîzasyon bêro vilakerdene û kadroyê profesyonelî bêrê amadekerdîş. Dima ganî teknîk bêro modernîzekerdîş û termînolojî bêro averberdene. Naye ra teber ganî kontrolê kalîteyî zî bibo. Qet nêbo kesêko tewr peynî temaşe keno, her di ziwanan û kulturanê înan baş bizano.
Peynîya peynî de zazakî seba nê her di wareyan de zî hewcedarê xebatanê zêdeyan a. Ganî hem kadro bêrê amadekerdiş hem zî teknîk û standardîzasyon bêrê averberdiş. Bi no hewa hem ziwanê ma do hîna aver şêro hem zî kulturê ma do hîna weş bêro zanayîş.
Netîce
Sey netîce ma şênê vajê ke zazakî de hem dublaj hem zî açarnayîş ganî bi metodanê modern û teknîkanê neweyan bêrê kerdene. Tayê dezgehî est ê ke nê wareyî de xebitîyenê labelê ganî nê xebatî hîna profesyonel û akademîk bibê. Coka nê wareyî de hewcedarîya zazakî bi xebatanê zêdeyan est a û ganî kesê ke nê wareyî de xebitîyenê, hem bêrê zêdekerdene hem zî êyê ke est ê bêrê piştîdayene û averberdene.
