Ma nêzanê ke qaînato ke ma nika tede ciwîyenê, gelo verê ra est bîyo yan zî çinbîyayîşî ra virazîyayo?
Cigêrayîşê ke heta nika ameyê kerdene, ma hema înan ra tam fehm nêkerdo û nêeşkenê cewabê na perse bi hewayêko îlmî eşkera bidê la ma xeylê teorîyê zanistî raver berdî û ser o xebitênê. Verê ke ma dest bi nê teorîyan bikerê, gere ma bizanê ke çîyê ke heta nika ma bander bîyê, bi saya zanistî û îlmî yê
Seba ke çîyêk virazîyo, gelo o çî ganî verê ci de sewbîna çîyêk bibo, Yan zî seba ke çîyêk virazîyo, çîyê ke ci virazenê gere est bibê? O wext, verê ke teqayîşo pîl (big bang) qewmîya çi est bî, uca de çi qewmîya?
Çi heyf ke seba ke ma behsê mîlyar serran verê kenê û teknolojîyê ma yê nikayinî nêeşkenê ê wextî bizanê, ma nêeşkenê cewabê nê persan zî bi hewayêko teqez bidê.
La ma zanê ke destpêkê nê qaînatî est o û o zî teqayîşo pîl (Big bang) o. Ma zanê ke destpêkê qaînatê ma yê nikayinî, estareyî, galaksî, awe, herre, gandarê dinya û destpêkê her çîyî şino reseno teqayîşê pîlî.
Bingeyê Teorîyê Teqayîşê Pîlî destpêkê seserra 20. de bi saya xebat û cigêrayîşanê teorîkan ame vistiş. Serrannê 1920an de cigêraşanê Edwîn Hubbleyî nîşanê ma de ke her ke şino galaksî yewbînan ra dûrî kewenê û qaînat zî hîra beno. Na xebate bîye destpêkê xebatanê hîrabîyayîşê qaînatî.
Serra 1948î de George Gamow, Ralph Alpher û Robert Hermanî seba ke rêça Teqayîşê Pîlî bivînê, teknîkê radyasyonî ê peyên ê mîkropêlê kozmîkî pêşnîyaz kerdî la seba ke delîlê înan ê nê teorîyî çin bîyî, no pêşnîyazê înan nêame qebulkerdene. La çend serran ra dima delîlî ameyî keşfkerdene û no keşfkerdene bî sebebêko muhîm ê qebulgirewtişê teorîyê Teqayîşê Pîlî.
Tîrêjê verên ê mîkropêlê kozmîkan bi xebitnayîşê teleskobê radyoyî hetê Arbi Penzias û Robert Wilsonî ra serra 1965î de ameyî keşfkerdene. No keşif seba paştîdayîşê teorîyê Teqayîşê Pîlî bîyî qonaxêko muhîm.
Radyoya verêne ê mîkropêla kozmîkan eşkera kerd ke qaînatê ma wexto ke ciwan bîyo, halêkê şîdetin û germinî de bîyo û no delîl bî delîlêko biqewet ê teorîyê Teqayîşê Pîlî.
Nê kifşî ra dima heme zanistî îkna bîyî ke teorîyê Teqayîşê Pîlî teorîyêko biqewet o û hewce keno ke însan ser o cigêraşanê xo dewam bikero.
Ma bawer kenê ke raverşîyayîşê însanan do mumkun bikero ke ma heme sirranê qaînatî bimusê.
No metîn rîpelê (ware.zanine) ê înstagramî ra ame açarnayene û tay çîyî bînî zî mi îlawe kerdî.
Mehmed Ölmez Endezyar/ Mamostayê ziwanî
