Diyarbekir şaristanêko qedîm, khen û rindek o. Hezaran serrîyo ke tîya de cuyayîş esto gelek şarî, hukumdarî, bawerîyî û kêmnetewî Dîyarbekir de şopa xo veradayê. Cayê Tarîxî hîna zî xo payan ser o yê. Ma nê nuşteyê xo de Tirbeyan, Çirran û Hemamanê Dîyarbekirî ser o cigêrayîş kerd.
Tirba Bavê Kal
Tiba Bavê Kal Bûlvarê Înonu, peyê Bankaya Merkezî de ca gêna. Serranê 1957 de ameya restorekerdiş. Bavê Kal, ziwanê tirkî de yeno manaya "Yaşlı Baba".
Tirba Sultan Şucaye
Tirba Sultan Şucaye mabênêXanê Gêjan yê Berê Mêrdînî ûCamîya Omer Şeddadî de ca gêna. Tirbe bi dêsanê sîya-sipî ameya xemilnayîş û çargoşe ya. Goreyo ke yeno vatiş, verê cû kişta tirbe de Medreseya Şucaîye û çirra ci estbîy. La seba xebata akerdişê rayîrî medrese şîyaya we, çirre zî binê suran de menda.
Çirra Aslanlî
Çirra Aslanlî verba dekewtişêÎçkale de ca gêna û sererra19. ra dima ameya viraştiş. Çirre bi hewayêko hîrêgoşe, bi leteyo kemere ameya montekerdiş û fekê 2 heykelanê şêran ra awe rişîyena. Şêran ra yewê xo serranê 90an de de ameyo diznayîş û goreyo ke yeno vatiş, kesê ke heykelî diznayê ê berdê teberê welatî. Şêro bîn zî hetê Muzeya Arkeolojî ra yeno pawitiş.
Tirba Sari Saltukî
Dekewtişê Mîyanê Surî, Cadeyê Melek Ahmetî, raştê Berê Riha de ca gêna. Berê tirbe hetê rojawanî de ca gêno. Rojhilatê tirbe de zî yew mescîda qijkeke esta. Çi wext ameya viraştiş nêno zanayîş. Goreyo ke vajîyeno, keso ke tirmê ey mîyanê tirbe de yo zî bi laqabê Sari Sadik endamê Terîqatê Gulşenîyye Şêx Sadik Alî yo.
Anzele
Awa Anzeleyî, belgeyanê tarîxî de sey Ayn-Zuhal vîyarena. Awa Anzeleyî girêdayîya taybetîya jeolojîkî yê Amedî, çimeyanê Amedî yê muhîman ra yew a. Mîyanê Sûrî, raştê citberî de ca gêna. Semedo ke roja ma ya ewroyîne de wa çimeyê awe newe ra bêrê vetiş û bêrê nîşandayîş Awa Anzeleyî zaf muhîm a. Awa Enzeleyî bi serran lazimtîya bajarî ya awe arda ca. Çimeyê awe serranê verênan de hetê Serekîya Dayîreyê Îtfayîyeyî ra sey meydanê xizmetî ameyo xebitnayîş. La serra 2012 de ameyo vengkerdiş û sey Projeya Caardişê Parka Anzeleyî erzîyayo falîyet.
Hemamê Kadiyî
Nêno zanayîş ke hemamo ke verba Camîya Safayî de ca gêno hetê kamî yan zî kamcîn kesan ra ameyo viraştiş. Ewlîya Çelebîyî zî yew nuşteyê xo de vato ‘ Nameyê nê hemamî Eşbek o’. Hemam bi kerrayanê birnayî ameyo viraştiş û zaf weş o. Mîyanê ci de cayê germin, serdin û cayê kincvetişî esto. Kubbeyê ci heştgoşe yo. Hetê Kasnakî ra yew pencera abena û hemam Amed de cayanê tarîxî yê muhîman ra yew o.
Hemamê Vahapaxayî
Hemamê Vahapaxayî yo ke seserranê 16-17. de ameyo viraştiş roja maya ewroyîne de nêno xebitnayîş. Hemam, mabênê rayîrê Berê Koyî, Balikçilarbaşi nêzdîyê Camîya Pîle de ca gêno. Dekewtişê ci de kerrayê birnayî, blokê kerrayînî estê. Hetanê bînan de zî kerrayê molozin ameyê xebitnayîş. Mîyanê ci de cayê germin, serdin û cayê kincvetişî estê. Qismê xelwetî de zî sey xaçan yew plan esto. Beşê kişte bi tonozan, beşê orteyî zî bi kubbeyan ameyê pîştiş. Orteyê hemamî de eywanî û hewza mermerine esta. Hemamo ke restorasyonê ci qedîyayo ewro sey kafeterya yeno xebitnayîş.
Hemamê Melek Ahmedî
No hemam zî Cadeyê Melek Ahmedîser o ca gêno. Hemam serra 1564 de hetê Melek Ahmed Paşayî ra dîyayo viraştiş û serra 1567 de înşaatê ci qedîyayo. Planê hemamî çargoşe yo û pê malzemeyanê bazalto birnayî û kerrayanê molozan ameyo viraştiş. Kasnakê heşkoşayînî ser o yew kubbeyo heştgoşe esto. Orteyê kubbeyî de zî yew fenera hetgoşeyîne esta.
Hemamê Behrampaşayî
Hemam, hetê Behram Paşayî ra mabênê serranê 1564-1567 de ameyo viraştiş û Taxa Xançepekî de ca gêno. Hemam sey Paşa Hamami zî yeno zanayîş û merdim eşkeno başur û rojawanî ra bikewo mîyanê ci. Yew kasnako heştgoşeyîn ser o ameyo awankerdiş û tede sey konî yew kubbe esto. Merdim eşkeno bi pandantîfan şoro kubbe. Fenera ke Kubbe kena roşnî zî hetgoşeyîn a.
Hemamê Deveyî
Hemam, Cadeyê Gazî ser, çatrayîrê Balikçilarbaşi û Berê Mêrdînî ser o ca gêno. Hemam seserra 16. de ameyo viraştiş û semedo ke zaf pîl o ci ra vanê "Hemamo Pîl ". Goreyê yew hîkaye, yew deveyo ke kerwane ra visîyeno çend rojî nêno vînayîş û en peynî hemam de yeno vînayîş. Naye ra hemamî rê vanê, "Hemamê Deveyî " zî. Heto bîn ra semedo ke hemam mîyanê şarî de sey çimeyê şîfa yeno zanayîş, aye ra zî ci rê vanê "Hemamê Deveyî ". Palanê hemamî çargoşe ameyo viraştiş û pê kerrayanê bazalt û molozan ameyo viraştiş.Yew kasnako heştgoşeyîn ser o ameyo awankerdiş û tede kubbeyo heştgoşeyîn esto. Merdim eşkeno pê trompan bikewo mîyanê hemamî. Tede di kubbeye ke têkişt ê estê û pê nêmkubbe ameyo pîstiş. Bi no qayde Hemamê Deveyî wayîrê mîmarîyêka cîya yo.
Kenan Aksin / Zazakî News
