ZAZAKÎ NEWS - Dinya ewro serê sibayî, bi hêrişanê Îsraîlî yê ke tesîsanê nukleerî û leşkerî yê Îranî ser o viraştî, şiyar bî. Operasyono ke Îsraîlî nameyê "Şêro ke Werzeno ra" dayo ci de Îsraîlî Îran de 100î ra zêde hedefan rê hêriş kerd. 200 teyareyê cengî tewrê operasyonî bîyê. Medyaya dewleta Îranî va ke hêriş de cinî û domanî zî tede, tewr tay 50 kesî ameyê kiştene.

Endîşe esto ke nê hêrişî, cengê ke Rojhelato Mîyanên de dewam keno rê bibo bahane û vila bibo welatanê binan.

Çîyê ke derheqê hêrişê Îsraîlî de zanîyenê, nê yê:

Kamî û çi ca ame hedefgirewtiş?

Hêrişanê Îsraîlî de xeylêk fermandarê Îranî yê payeberzî ameyî hedefgirewtiş û kiştiş. Mîyanê nînan de fermandarê Pawitoxanê Şorişê Îslamî yê Îranî General Husên Selamî, Serekê Erkanê Pêroyî Mihemed Baqirî û serekê verênî yê ewleyîya neteweyî yê Îranî Elî Şemxanî zî estê.

Hetê bînî ra, goreyê malumatanê ke medyaya dewleta Îranî pare kerd, hêrişê Îsraîlî de şeş merdimê zanistî yê nukleerî zî ameyî kiştiş. Mîyanê înan de serekê verênî yê Sazîya Enerjîya Atomî ya Îranî Fereydûn Ebasî û fîzîkzan Mihemed Mehdî Tehrancîyo ke sey rektorê Unîversîteya Îslamî ya Azadî zî wezîfe kerdbî, ca genê.

Ajansê Enerjîya Atomî yo Mîyanneteweyî (IAEA) yo ke girêdayeyê Mîlletanê Yewbîyayeyan (UN) o, tesdîq kerd ke Îsraîlî tesîsê zengînkerdişê uranyumî yê Îranî hedef girewtê û îfade kerd ke hal "zaf biendîşe yo". Serekê IAEA Rafael Grossî, hesabê sazîya xo yê Xî ser o va, "IAEA, halê ke Îran de yo û zaf biendîşe yo, nezdi ra teqîb keno. Ma eşkenê tesdîq bikerê ke tesîso Natanzî mîyanê cayanê ke ameyê hedefgirewtene de yo."

Unca zî, fotrafê ke medyaya komelkî de vila bîyê û hetê televîzyonê Al Jazeera yê ke merkezê ey Qeter de yo ra ameyê weşanayîş de, aseno ke hêriş de banê şarî zî ameyê pirodayîş.

Îsraîlî çi îdîa kerd?

Serewezîr Benyamîn Netanyahuyî va, "Ma dayo mîyanê programê zengînkerdişê uranyumî yê Îranî ro. Ma dayo programê viraştişê çekanê nukleerî yê Îranî ro." Netanyahuyî dewam kerd, "No operasyon do rojanê binan de dewam bikero."

Ordîyê Îsraîlî îdîa kerd ke înan tesbît kerdo ke Îranî yew programê çekanê nukleerî yo mîyankî nayo ro. Yetkîlîyanê Îsraîlî ke îdîa kerd ke destê înan de derheqê "lez vetişê hetê bombeya nukleere ser" de delîlî estê, va: "Hedefê operasyonê ma, wedartişê ê talûkeyî yo."

Tuxgeneral Effie Defrinî, ke vervatoxê ordîyê Îsraîlî yo, roja yene va: "Goreyê malumatanê îstîxbaratî yê Îsraîlî, rejîmê Îranî yew programo mîyankî nayo ro. Nê programî de merdimanê zanistî yê nukleerî yê payeberzan bi nimitkî, seba averberdişê pêro parçeyanê ke seba viraştişê çekanê nukleerî lazim ê, ceribnayîşî viraştê."

Îranî çi reaksîyon nîşan da?

Îdareyê Komara Îslamî ya Îranî, Îsraîl sey kesê ke înan rê "hêrişêko tersonek" viraşto, sûcdar kerd. Eşkerayîya hukumatî de ame îfadekerdiş ke no hêriş, îspatê sebebê ke Îran zengînkerdişê uranyumî, teknolojîya nukleere û programê moşekan de israr keno, yo.

Eşkerayîya ke hetê Wezaretê Karanê Teberî ya Îranî ra amê kerdene de, hêriş sey îxlalêko akerde yê Peymana Mîlletanê Yewbîyayeyan ame namekerdene. Eşkerayîye de nê îfadeyî ameyî şuxulnayene: "Welatê ma yo ezîz Îran, hetê yew rejîmê zalim û xayînî ra ma raştê nê hêrîşî ameyê. Karê hêrişkerî yê rejîmê Sîyonîstî yê vera Îranî, bê koordînasyon û tesdîqê ABDyî nêbîyo. Coka, hukumatê ABD yo ke pawitoxo sereke yê nê rejîmî yo, netîceyanê talûkeyînan ê nê karanê bêmesulîyetî yê rejîmê Sîyonîstî ra zî mesul bo."

Goreyê malumatê ke di yetkîlîyanê Îsraîlî dayê, Îsraîl seba yew hêrişo cewabî yo ke Îran ra bêro, amadekarîye keno. Yetkîlîyan vat ke sey parçeyêkê yew hêrişê cewabî, eşkenê bi seyan moşekê balîstîkî bêrê şuxulnayene. Netanyahuyî şar hişyar kerd û va ke merdimî eşkenê demêko derg sitareyan de bimanê û ganî welatîyî talîmatanê ke hetê ordîyî ra dîyenê, înan bîyarê ca.

Rubio: Ma tewrê hêrişanê li dijî Îranî nêbîyê

Herçiqas Tehranî ABD bi koordînasyon û tesdîqdayîşê operasyonê Îsraîlî sûcdar kerd zî, Washingtonî red kerd ke hêrişan de rolê ci esto. Serekê ABD Donald Trumpî Fox Newsî rê va ke o verî ra zanayêne ke Îsraîl do Îranî rê hêriş bikero û îfade kerd ke "Îran nêeşkeno wayîrê bombeya nukleere bo."

Wezîrê Karanê Teberî yê ABD Marco Rubioyî va ke Îsraîlî no hêriş "yew hetî ra" viraşto. Rubioyî, ke veng da Îranî ke hêrişê hêzanê ABD yê herême nêkero, vat: "Ma şewe tewrê hêrişanê li vera Îranî nêbîyê û verîneyîya ma ya tewr pîle, pawitişê hêzanê Amerîka yê herême yo. Îsraîlî ma rê va ke ê bawer kenê ke no kar seba pawitişê înan lazim o." Rubioyî dewam kerd: "Ez wazena nê çîyî aşkere bikera: Ganî Îran menfeetan yan zî personelanê ABDyî hedef nêgêro."

Tirkîya ra şermezarkerdiş

Tirkîya û cimatê mîyanneteweyî ra vera hêrişê Îsraîlî reaksîyonê tundî ameyî. Enqereyî, ke veng da Îsraîlî ke "fealîyetanê xo yê hêrişkeran rê ke eşkenê bibê sebebê pêrodayîşanê hîna pîlan, demêko zûtêrin de peynî bîyaro," wina va: "Ma seba ke verê vilabîyayîşê cengî bêro girewtene, veng danê cimatê mîyanneteweyî ke lezabez bikewo dewre."

Erebîstanê Suûdî ra: "Îrano bira"

Erebîstanê Suûdî ra zî, ke sey reqîbo tewr muhîm ê Îranî yê herême vînîyeno û yew ji mutefîkanê gelenekî yê ABD yo, hêrişê Îsraîlî ame şermezarkerdiş. Eşkerayîya Wezaretê Karanê Teberî yê Riyadî de ame vatene ke, "Qralîyetê Erebîstanê Suûdî, hêrişanê akerdeyan ê Îsraîlî yê vera Komara Îslamî ya Îranî ya biraye, bi hawayêko qewetîn şermezar û red keno. Nê hêrişî, egemenî û ewleyîya Îranî rê zerar danê û îxlalêko akerde yê huqûq û normanê mîyanneteweyî yê."

Talûkeyê radyasyonî esto?

Serekê IAEA Grossî va, "Ajans, derheqê sewîyayanê radyasyonî de makeyê Îranî reyde têkilîye de yo. Ma mufetîşanê xo yê ke welat de yê, înan reyde zî pêwendî de yê." Rafael Grossî îlawe kerd: "Yetkîlîyanê Îranî IAEA rê bilda ke Santralo Nukleerî yo Buşehrî hedef nêgirewteyo û cayê Natanzî de sewîyayanê radyasyonî de qe yew berzbîyayîş nêameyo tesbîtkerdene."

Fîyatê petrolî perra

Hetê bînî ra, endîşeyo ke hêrişê Îsraîlî yê vera Îranî pîyasayan de viraşt, ey ra dima fîyatê petrolî %6 ra zêde berz bîyo.