Enwer Yılmaz
Cigêrayîşo hîra ke hetê Merkezê Cigêrayîşanê Qada Komelkî-Sîyasî ra ame kerdene de vejîya meydan ke Tirkîya de xeberdayîşê ziwanê kurdkî zaf kêmî biyo û bînê tehlukeyî de yo. Anketo ke 1285 beşdaran dir 22 bajaran de ame kerdiş, nîşan dano ke bi taybetî mîyanê ciwanan de ziwanê dayîke her ke şino kêmêr şuxulîyeno, ciwanî ziwanê dayîke ra dûrî kewenê û no zî beno sebebê vîndîbîyayîşê ziwanî.
Goreyê netîceyanê cigêrayîşî, 4 gedeyan ra 3 gedeyî ziwanê dayîke qisey nêkenê û mîyanê keyeyan de êdî ziwano esasî bîyo tirkî.
Daneyê cigêrayîşî ke mabênê 28ê Çeleyî û 11ê Sibate 2025î de ameyo kerdene, mîyanê ciwanan de qiseykerdişê kurdkî de kêmbîyayîşêko pîl esto. Gedeyanê bi emrê 11 serrî ra %18 kuwenê astêka cêrêne, kesê ke 65 serrî ra pîl ê zî %77 ra berzêr bi ziwanê dayîke qisey kenê. Na rewşe nîşan dana ke ziwanê dayîke binê xeterayêka senîne de yo û neslê ciwanî mîyanê kamcîn rewşe de yê.
Zafaneyê kesê ke beşdarê cigêrayîşî bîyê bi eslê xo kurd ê. %80 ziwanê kurmanckî sey ziwanê dayîke, %17 zî ziwanê kirmanckî/zazakî qisey kenê. Labelê, mîyanê keyeyî hetê qiseykerdişê ziwanî ra bedilyayîşêko pîl esto. %35,9 nufusê ke cigêrayîş ser o ameyo kerdiş, tena bi ziwanê tirkî qisey kenê, %14,9 zî bi tirkî û kurdkî qisey kenê. No dane nîşan dano ke ziwanê tirkî keye de bîyo ziwanê serdest û ziwanê kurdkî zî her ke şino kêmêr yeno şuxulnayene.
Zafaneyê beşdaran dîyar kerdo ke ziwanê dayîke ra fam kenê (%67), la wendiş û nuştişê înan yo ziwanê dayîke zaf zeîf o. Tena %19 vanê ê zaf baş eşkenê bi ziwanê kurdkî binusê, %21 zî vanê zaf rind eşkenê biwanê. Kêmbîyayîşê îmkananê perwerdeyê bi ziwanê dayîke sey faktorê tewr girdî yo na rewşe vejêno vero. Beşdarî sebebê bingeyî yo zeîfbîyayîşê wendiş û nuştişê ziwanê kurdkî zî, bi çinebîyayîşê îmkananê perwerdeyê bi ziwanê dayîke rê girê danê.
Goreyê cigêrayîşî, her 5 domanan ra 4 domanî bi ziwanê xo yê dayîke perwerde nêdîyo. La %97,8 beşdaran wazenê ke domanê înan bi ziwanê kurdkî perwerde bivînê. Ancîya beşêko gird ê %97,7 zî nêrîna ke ganî ziwanê dayîke bêro pawitene û bêro averşîyayene pawenê. Û çinebîyayîşê perwerdeyê bi ziwanê dayîkî sey tehlûkeyê tewr gird yeno dîyayîş.
Sebebê bingeyî yê nê tehlukeyî %46,5 vanê kenê ke çinebîyayîşê perwerdeyê bi ziwanê dayîke yo. Hîrê ra yewê înan wazenê ziwanê kurdkî sey ziwanê perwerdeyî bêro qebulkerdene, hîrê ra yew zî wazenê ziwanê dayîke sey ziwanê resmî bêro qebulkerdene.
Nê cigêrayîşê Merkezê Cigêrayîşanê Qada Komelkî-Sîyasî ke derheqê sibarojê ziwanê kurdkî Tirkîya de ameyo kerdene, tersanê cidîyan xo reyde virazeno. Rastîyêk vejyaya meydan ke ciwanî ke bi ziwanê xo yê dayîke qisey kenê humara înan her ke şino kêmêr bena, no zî beno sebebê vîndîyayîşê ziwanî. Na rewşe nîşan dana ke tena ziwan nê, nasname û kultur zî pê reyde vîndî benê.
Seba pawitiş, averşîyayîş û vilabîyayîşê ziwanê kurdkî seba neslanê ameyoxan, îhtîyac bi perwerdeyê ziwanê dayîke û qebulkerdişê resmîyetî esto.
