Mihemed Kurdî
Açarnayîşê ziwanêk seba ziwanêkê bînî karêko zaf muhîm û erjaye yo; merdim eşkeno vajo ke yew senet o. Çike merdim tena nuşteyê sewbîna şarî nêaçarneno, eynî wextî de merdim kultur, huner, tebîetê ciwîyayîşê û pêro taybetmendîyanê înan zî açerneno ziwanê xo ser, coka no kar karêko zaf bi rûmet o.
Her merdim eşkeno pê ziwanê xo roman, hîkaye, estanike, şîîre û sewbîna çîyan binuso, labelê her merdim nêeşkeno açarnayoxîye bikero. Merdimo ke açarnayoxî keno eke pispor û zana nêbo nêeşkeno nê karî bi hawayêko serkewte bikero. Açarnayîş yew hunero zanistî û berz o, yanî her kesêkê qeleme girewta xo dest nêeşkeno açarnayîşî bikero. Nê karî rê berpirsîyarîye û westayîye lazim a. Sey pêro huneranê bînan hewcedarîya nê hunerî zî bi îlim û zanayîşî est o. No kar zî şert û qanûnê ci est ê, coka açarnayox ganî nê şertan baş bizano û mevejîyo teberê nê qanûnan. Kesê açarnayoxî ganî her di ziwanan baş bizanê; ziwano ke berhem pê nusîyayo û ziwanê açarnayîşê.
Açarnayîşî zaf hetan ra wendoxan ser o tesîr kenê; bêgûman ziwan, kultur, huner û edebîyat pê xebatên winasîyan aver şinê. Zafaneyê neteweyan bi nê karî ziwan û edebîyatê xo aver berdo û hema zî benê. Neteweyêk çiqas kehene û dewlemende ba zî reyna nêeşkena fek açarnayîşî ra verada, semedo ke bi rayîrê açarnayîşî edebîyat û kulturê sewbîna neteweyan şinasnena. Semedê averberdişê edebîyat û ziwanê ma, hewcedarîya ma kirdan zaf bi nê karî est o. Neteweyê sey ma, înanê ke pê ziwanê xo perwerde nêdîyo û apey mendê eşkenê bingeyê xo açarnayîşî ser o awan bikerê. Ma eşkenê berhemanê erjaye û serkewteyan yê şaranê bînan biaçarnê ziwanê xo ser û tira havil bivînê. Nika ma bêçare yê coka ganî ma îlim û zanayîşê sewbîna şaran ra îstîfade bikerê, heta daraxêk ganî ma açarnayîşê berhemanê serkewteyan bixebitnê û bi no qayde ma xo rê bingeyêkê îlmî ronê. Badê hêdî-hêdî ziwanê ma do bibo ziwanê edebî û zanistî. Bi nê qaydeyî ma zî do biresê daraxê neteweyanê serkewteyan.
Eke ma wazenê bibê şarêko jîr û zana ganî ma xo, ziwanê xo, tarîxê xo û edebîyatê xo bi xerîban bidê şinasnayene. Ma eşkenê berhemanê xo yê erjaye û tarîxîyan biaçarnê ziwananê bînan ser, ma eşkenê mirad û armancanê xo yê sîyasî û xozayîyan bi ziwanê xerîban binûsê, bi nê qaydeyî do şarê bînî zî şarê ma rast bişinasnê. Rayîro tewr asano ke ma xo bi xerîban bidê şinasnayene açarnayîş o. Ancî ma eşkenê eserê ke şaranê bînan ma kirdan ser o nuştê biaçarnê kirdkî ser, seba ke ê zî bi no qayde yê ma yeqîn bikerê û têkiliyê ronê. Yanî no karê açaranayîşî eşkeno ma zaf hetan de aver bero. Bêgûman şinasnayîşê şaranê bînan do ma rê berêko newe akero û do hetê sîyasî û komelî û dîplomasî ra ma pêt û xurt bikero. Tarîx de zaf nimûneyê winasî est ê, coka ma zî eşkenê karê açarnayîşê xo rê bikerê şorişêk û seba averberdişê şar û edebîyatê xo adirê ê şorişê zî pêt û weş bikerê.
Qasê açarnayîşî, açarnayoxî zî yanî kesê ke nê karî açarnayîşî kenê zî zaf girîng ê. Ganî sere de açarnayoxî ziwanê xo baş bizanê û jîr û jêhatîyê ziwanê xo bê. Helbet seba ke bieşkê açarnayîşanê başan bikerê ganî serdestê ziwanê ke tira açarnayîşî kenê bê. Ganî açarnayox derheqê babetanê ke açerneno de wayîrê zanayîşî bibo ke bieşko karêko serkewte bikero, eke wina nêbo açarnayîşê ci zî do bêhavil bibo. Her kesê ke di ziwanan zanenê nêeşkenê karê açarnayîşî bikerê, ganî açarnayox serdestê babeta ke do biaçarno zî bo. Yanî açarnayîşî zî beşê ci est ê, kesêka/o mamostaya/ê edebîyatî ya/yo nêeşkena/o berhemanê sey cografya, ekonomî û matematîkî biaçarno ziwanê xo ser. Semedo ke her kes pispor û zanayê beşê xo yo. Ganî ma nê qaydeyan ra haydar bê û ma goreyê nê qaydeyan açarnayoxîye bikerê seba ke karê ma serkewte bo û şarê ma tira havil û îstîfade bikero.
Her çend nê serranê peyênan de, edebîyatê ma de berhemê açarnayeyî est bê zî la ancî tay ê, ez hêvî kena do nuştoxê ma hema zaf berhemanê erjayeyanê xerîban seba şar û edebîyatê ma biaçarnê. Nê nuşteyê xo de mi cehd kerd ke ez babeta "açaranayîş" ser o biney malûmat bida.
Ez hêvî kena havila nê nuşteyî wendoxan rê biba.
Eno nuşetê reya verîne hûmara 75ine ya Kovara Vateyî de ameyo weşanayîş
