Emel Altay
Dilara Aktaş, Pexels
"Wexto ke ez zewicîyaya, mi dî ke kartê min ê nifusî de teyna nameyê mi mendo, çîyê binî yê ke aîdê min bî pêro şîbî," vana Oya Ersoy.
Ersoy ke cinîyêka 54 serrî ya û avukata heqanê merdiman a, serranê 90î de seba ke cinî biêşkê nameyê xo yê verê zewacî bigîrê, micadele kerda. Heta dawaya xo berda Mehkemaya Heqanê Merdiman a Ewropa.
Oya Ersoy (Arşîvê aye yê şexsî)
Badê des serran zî nê micadeleyê xo rê hema zî dewam kena. Tirkîya de gama ke cinî zewicênê, otomatîk nameyê mêrdeyannê xo gênê û qeydê nifusîê înan şino mêrdeyannê înan ser. Cinî eşkenê teyna nameyê xo bigîrê labelê seba naye ganî prosesêko derg û zehmet qebul bikerê.
Mehkemaya Qanûnê Bingehîn (MQB) Nîsana 2023î de qerarê ke verê cû teyna bikarardişê nameyê verê zewacî yê cinîyan gêno, ard ca û îptal kerd çunke no qerar gorê seyyewbînîye nêbi. Labelê wextê new aşmî ke AYM dabi Meclîsê Tirkîya ke vengîya qanûnî pir bikero, destpêkê na serre de qedîya labelê hema zî gamêk nêameyo eştene. Hukmat zî demêko nêzdî de madeyêk hadre kerdbi labelê peynîye de o made teklifî ra vejîya.
Pawitoxê heqanê cinîyan vanê ke, astengê ke verê karardişê nameyê verê zewacî yê cinîyan de estê, yew cîyakerdiş o. Bedilîyayîşê mecburî yê nameyê cinîyanê ke zewicîyayê reyde zehmetî zî vejînê wertê. Mesela, ganî kartê nifusî, pasaport û ehlîyet bibedilnê. Cuyayîşê cinîyan ê verê zewacî, xelatî û serkewtişê bînî zî asîyayîşê xo vindî kenê.
Gama ke Ersoy zewicîyaya, embazê aye yê mektebî ra hetanî muwekilanê aye, pêro ecêb mendê ke nameyê aye ke pê şinasnayêne yew ca de bedilîya. Ersoy dawa ke Tirkîya rê kerda de vata ke, , qanûnê bedilîyayîşê nameyan "prensîbê seyyewbînîye" ra zid o ke Qanûnê Bingehîn û belgeyê heqanê însanan ê mîyanneteweyî de garantî bîyo. Dawa ke şîya AYM Teşrîne 1998 de bi zafina reyan red bîya.
Derheqê helwesta hukmatî de Ersoy vana "Sînordarîya azadîya cinîyan, zey pêro dinya, wazenê Tirkîya de zî bibo qanûnî."
"Îqtîdarî, qerarê ke AYM îptal kerdo eynî tewir arde meclîs, no yeno a mana ke huquq û waştişê seyyewbînîya cinîyan red keno. Ma teyna yew çî vanê, îqtîdardaranê camêrdan ke seba îqtîdarê xo huquqşiknayîşî kenê pusila; mucadeleyê ma yê eşîtîye û azadîye, qeraran de ke şima meclîs ra vejenê nêgunceno."
Sema Yurtbilir (Arşîvê aye yo şexsî)
Avukate Sema Yurtbilir ke vervatoxa Platformê EŞİKî ya û nê prosesî nêzdî ra teqîb kena, vana ke na mesela teyna mesela nameyê peyên nîya, "meseleyêka hişmendî ya".
Yurtbilir vana ke qanûnviraştoxî, badê ke ser ra yew serre vîyerto zî hema qerarê AYM ser o netîce nêgirewtê û "çi bikerê nêzanê". A vana "[No] seba înan meseleyêka nesîlî ya, meseleyêka otorîteya camêrdan û vindîbîyayîşê îqtîdarî ya. Coka qerargirewtişê înan zehmet o."
Goreyê malumatanê resmîyan Tirkîya de 20.000.000 cinîyanê zewicîyayan ra teyna 850 tenî peynameyê xo kar anê. Goreyê Yurtbilir sebebêko pîl o ke na zanayîş tay o, prosedurê giranî estê. Yurtbilir îfade kena ke Tirkîya de "keyeyanê tewr modern" zî prosesê buroktratîkî ra tersenê û no înan de zî weş nêyeno dîyene.
Yurtbilir vana "Camêrd zewicêno, vera cêra beno, halê ey de qet bedilîyayîş nêbeno, halê ey pawîyeno labelê yê mi nêpawîyeno."
Ersoy ke 2003 de vera cêra, hesabanê banka ra bigîre heta belgeyanê resmîyan ê bînan pêrune reyna bedilnayê. Zehmetîya tewr pîle zî cuya xo ya profesyonele de dîya.
"Ez sey avukate bi seyan wekaletê ke muwekilanê mi vetê, mehkemeyî ke nê wekaletî tede ameyê pêşkêşkerdene, bankayî... Seba ke daîreyanê îcra de şênê karî bikerî, ez mecbur menda ke defterê zewacî ke ez zewicîyaya wexto zî destê xo nêeştbi, xo dima bigêra."
Qerarê AÎHMî Ataman/Tirkîya ke Ersoy ser o xebitîyaya û derheqê azadîya kombîyayîşê aştîyane de bîyo îçtîhat, bi nameyê mêrdeyê aye yê verênî weşanîyayo.
Ersoy vana "Qerarêko zaf muhîm o ke netîceyê mucadeleyê huquqî yê ke mi sey huquqnase ramit de vejîya û hem mehkemeyanê neteweyî hem zî yê mîyanneteweyî de atif beno ci, labelê bi nameyê Ataman vejîya". "Labelê ez Oya Ersoy a. Çunke azadîya mi çin hesibîyaya, di Oyayî estê. No nimûne bi xo bes o ke nîşan bido ke zordarîya nameyê camêrdî, enstrûmanêko muhîm o yê êrîşêk o ke xebata cinîyan nêaseno keno, cinîyan bi wasitayê mêrdeyê înan tarîf keno û keyeyî de heps keno."
Fehmiye Ceren Akçabay
Tirkîya de cinîyê ke zewicênê wazenê ke nameyê xo yê verê zewacî bikarnê zî, mecbur manenê ke nameyê mêrdanê xo reyde pîya bikarnê. Sebebê ke nameyê akademîsyen û huquqnase Fehmiye Ceren Akçabay Karataş nîya derg o zî no qanûn o. Akçabay Karataş vana ke mudafîyê qanûnê nameyê peyênî zafane "pawitişê yewbîyayîşê keyeyî" sey sebebî mojnenê.
Akçabay Karataş vana ke no qanûno bavîksalare hem pratîk hem zî sebebanê îdeolojîkan ra dewlete rê xizmet keno û dewamê xo keno: "Cinî ke ekonomîya keyeyî dewam kenê û bêpere pawenê, bi nameyê mêrdanê xo yenê şinasnayene, no rewşe barê mexsûsîyetê sosyalî yê dewlete zî sivik keno."
"Seba domanan kreş lazim o, wa cinî keye de bimanê û domanan bipawê. Nêweşê şima esto, kokimê şima esto; nê pawîtişî tewr weş mêrdî, keyneyî yan zî cinî kenê. Eke cinî keye de bimanê û nê mesûlîyetî dewam bikerê, dewlet bi nê waştişan rû bi rû nêmanena. Peyê na heskerdişê keyeyê ananeyan de hesabêko nîya basît esto."
Seba her hîrê cinîyan zî mucadeleyê nameyê peyênî, nameyê peyênî ra vîyareno. Yurtbilir hîsanê xo wina kilm vana: "Sebebê şîddetê ke cinîyan ser o yeno, û sebebê girewtişê heqê nameyê peyênî yê cinîyan eynî yo". "Bawerîya ke cinî cinsêko dereceyê cêrî yê û heqê hukimdarîya cinsê camêrdan ser cinîyan. Coka na mucadele eslinde mucadeleyêka pêroyî ya yê heq û eşîtîye ya."
No nuşte ewilî Insideturkey.news de ameyo weşanayîş
